Алесь Разанаў “Гліна”

Алесь Разанаў

Гліна

Ніцма ляжыш

І ў глыбокім сненні

Хаваеш сваю душу.

Загавару з табою –

Адкажаш,

Але не пачуеш.

Рукою цябе крану –

Запомніш,

Але не ўбачыш.

Ты ў самым пачатку часу,

Дзе Бог

Разрознівае-разасабляе

Свае раўнаісныя іпастасі –

Жыццё і Смерць.

Няма ні набытку,

Ні страты.

Насенне чакае

Сваёй пары –

Замкнёнае ў сховішчах сэнсу.

І не спяшаецца прыгажосць

Сабрацца

У келіху кветкі.

Магчымасць шукае сябе,

Даючы

Гліне

Свае найменні.

Чакае,

Што з ёю нешта адбудзецца,

Але не ведае –

Што.

Хоча,

Каб тое,

Чаго чакае яна,

Адбылося,

Але не можа даўмецца,

Адкуль яно можа ўзяцца,

Калі няма яго ў ёй

Цяпер.

Што ні трапляецца ёй,

Адпускаецца неахвотна.

Растворана ў ёй

Магічная сіла,

У ёй

Прадугадваецца жанчына.

Усе пакідаюць у ёй

Свой след –

Нібы пазначаюць месца,

Куды вярнуцца.

Але не вяртаюцца.

Гліна:

Адзіная спадарожніца,

Для якой

Ніхто не бывае мінулы.

Не хоча,

Каб яе бачылі

І разумелі,

Але сама хоча бачыць

І разумець.

Яшчэ ўсё магчыма –

Яшчэ

Сіла не варагуе з сілай

І не смуткуе па смерці.

Яшчэ

Слова само сябе чуе,

А вобраз –

Бачыць.

Размова пра н е ш т а,

Што доўжыцца з веку ў век,

Але не можа ні скончыцца,

Ні пачацца.

З радовішча сну

Абуджаецца,

Каб нарэшце

Прачнуцца нечым

Альбо сабой.

Вада забірае,

Агонь збірае,

І думка знаходзіць у ёй

Сваё падабенства.

Цяпер сцеражыся,

Каб не памерці

Раптам.

Захоўваешся ў цяні

Усіх рэчаў

І ўсіх істот

І ў сабе

Захоўваеш сэнс,

Ім яшчэ не вядомы.

Каб насампраўдзе

Прысутнічаць кожны раз тут,

Даецца,

Быццам сляпому доказ,

Сама сабе

Ў рэчах і ў постацях

Рэчаіснасць.

А гліна

Усё пераконвае ўсіх,

Што можна

Бачыць не гэтак,

Што можа

Усё быць інакш.

Нешта сабралася

І разышлося,

Але засталося ў памяці

Разам.

Нібыта і ёсць яна

І нібыта

Яе няма.

З іншага часу

І з іншай прасторы:

Калі да яе набліжаешся –

Адступае,

Калі адступаешся ад яе –

Трымае.

Памяць,

Якая нікому ўжо не належыць,

Але якой належаць

Усе.

Паволі альбо раптоўна

Мы адхіляемся

Ад задумаў,

Якія хацелі

Спраўдзіцца намі,

Калі не чуем,

Ці адгукаецца наваколле.

А самае простае,

На што не звярталася ўвагі,

Спраўджваецца цяпер

І застаецца заўсёды.

Блукае,

Шукаючы павадыра,

У гліне навобмацак

Сонца.

Упісаная ў прастору,

Абжытую ўсімі,

І ўсім свая,

Усталёўваешся ў адлегласць,

Якой немагчыма парушыць,

Каб апынуцца

З далёкім побач,

А з блізкім яшчэ бліжэй.

Безліч нераспазнаных

Сузор’яў

Спластоўваецца ў табе

І раствараецца мноства

Млечных Шляхоў

Невядомых.

Ціхмяна ляжыш,

Утуліўшыся ў глыбіню,

Галактыка

Іншага вымярэння.

Пад чорнай карою глебы

Белы хлеб плоці.

Не памятае,

Ці, як зерне,

Апала яна з вышыні,

Ці ўзышла з глыбіні,

Ці проста

Тут затрымалася выпадкова.

Дух,

Што стаў плоццю,

Але перастаў быць

Духам.

Любіць,

Каб яе лашчылі,

Песцілі,

Бралі ў рукі.

Тады яна ажывае,

Тады яна робіцца

Чуйнай і паслухмянай

І вучыцца разумець

Чалавека.

Можа, чакае,

Што ён

Вылепіць з яе тое,

Чым сам дагэтуль

Яшчэ не здолеў зрабіцца,

Ці, можа,

Наадварот,

Вернецца ў яе лона –

І свет

Нанава стане райскім.

Галеча

Цябе ачышчае,

Спакой прасвятляе.

Аблокі

Спыняюцца над табой,

Ручаі

Хочуць завесці

З табой размову.

Празрыстая для сябе,

Зацемненая для старонніх,

Яднаеш

Выток і суток,

А сама

Застаешся на месцы

Сам-насам з усімі –

Выйсце,

Замкнёнае нацянькі.

Перацякаеш

З самое сябе

У сябе самую.

Няспынны кругазварот

Унутры

Адсутнай прасторы,

Дзе думка,

Калі яна пранікае

Ў прычыну

І асягае вынік,

Знаходзіць, што страчваецца, –

Рэчаіснасць.

А рэчаіснасць

Распазнае, што яна

Насампраўдзе ёсць

У несупыннай сустрэчы

З сабою

Іншай.

У нетрах зямлі

Выспяваеш паволі.

Чакаючы,

Што ў чалавеку

Выспее думка,

Якая цябе зразумее.

А ён

Жыве нараджэннем і сконам

І тужыць,

Што гэта –

Усё жыццё.

Злучае

І прымушае трымацца

Разам,

Нібы слепата – сляпых,

Постаці рухаў

І думак.

Навобмацак,

Але мякка,

Нібы знутры

Звыклых паводзінаў

Імі кіруе

Не бачны ім павадыр.

Такі неймаверна далёкі

Заблытаны шлях

Да мэты,

Якая заўсёды

Тут.

Выводзіш

Свой самы вялікі твор –

Чалавека –

Увесь яго век

З нятоеснага вымярэння.

Табе пярэчаць

Найменні і вобразы,

Што чалавек

І адпаведны ім,

І вядомы.

А ён,

Жадаючы жыць,

Пакідае

І ўсё не пакіне ніяк

Сваю заўчасную вечнасць.

Маланка

Стараецца рассвятліць

Тваю сутонлівую светлыню

І выклікаць сілу,

Якая ў табе пагасае,

На спрэчку.

Пярун

Уладарна загадвае,

Каб ты ўклала

Сваю нямую душу

У споведзь.

А дождж

Прытуляецца да цябе

І просіць,

Каб ты даравала

Маланцы

Яе слепату,

А перуну – безразважнасць,

І не

Дазволіла свету

Знікнуць.

У спратах зямлі:

Бярэшся

І ўсё адно

Пакідаешся без увагі.

Неба

То прасвятляецца,

То хмурнее.

Сцежкі

Сыходзяцца разам

І зноў

Разыходзяцца па паверхні.

Ты зазіраеш

Мне ў памяць –

І ў ёй

Знаходзіш утоенае

І ад мяне самога.

Адвечны скарб –

Які ўсім відаць,

А нікім

Знайсціся не можа.

Нібы абсяг

Рэчаіснасці нераспазнанай

Паказвае думцы,

Кудою думаць

І як разумець, –

Увесь час

Забараняюць

І дазваляюць

Нам акалічнасці нешта.

У намаганнях

Гартуецца моц

І, каб дзейнічалі,

Вымагае.

А тое,

Што мусіць адбыцца з намі,

Само настае

І само вытлумачваецца,

Як гліна

У кожным дні.

Рэчы ўкарэньваюцца

У карысць

І, што паўтараецца тут,

Вартуюць.

Усіхняя і нічыя,

Не рупішся аб ураджаі

І не адрозніваеш,

Дзе – восень,

А дзе – вясна.

Адпаўшы ад неба,

Але не супаўшы з зямлёю,

Вучышся быць паслухмянай таму,

Што не мае

Абгрунтавання.

Бясконцая колькасць

Абліччаў

З цябе вынікае,

А ты

Не супадаеш з ніводным.

Ні з кім не ваюеш,

Не хаўрусуеш

І не адстойваеш сваёй праўды.

Але звяртаюцца да цябе,

Урэшце,

Усе абліччы

Па канчатковае высвятленне:

Што значаць яны,

Калі яны ёсць,

І што яны будуць значыць,

Калі іх не стане?

Бесперастанку

Вяртаецца да цябе

Наваколле,

Як рэха,

Якое акрэсліла круг

І ўвабрала, што ў крузе, –

І постаці дрэў,

І гурму будынкаў,

І ўвесь краявід, –

Але ўжо не можа,

Вяртаючыся, знайсці,

Адкуль яно ўзнікла

І з кім

Мае супасці…

Далучаная да наваколля,

Шукаеш з ім разам

Нешта –

Што не адшукваецца,

А ёсць.

Імгла:

Ні святло, ні цемра.

Замкнуліся вочы,

Што бачылі

І разумелі ўначы,

А вочы,

Што бачаць удзень,

Не спяшаюцца адамкнуцца.

Такая наша пара –

Між колішнім

І наступным.

І самай відушчай

У гэтай пары

Абвяшчаецца гліна.

Рухавая,

Як вада,

І непарушная, нібы камень,

Ці толькі яшчэ

Падаешся да небакраю,

Ці ўжо вярнулася –

І небакрай

Ператварыла ў сваю прыкмету?

Вандруеш са стану ў стан

І, што пакідаеш,

Маеш

Сваім набыткам.

У гліне сляды:

Не лучацца між сабою

Нічым,

Апроч гліны.

Хіба распазнае сябе

Той, хто ідзе,

У сваіх слядах?

А той, хто жыве,

У тым, кім ён жыве?

Але зноў і зноўку

Упісваюцца сляды

У вечную гліну,

А гліна –

Ў нявечнага чалавека.

Не піў –

А яе паіў малаком,

Не еў –

А яе карміў хлебам,

Каб абудзілася,

Каб ажыла

І сказала с л о в а,

Якое людзі згубілі,

Калі захацелі ўзысці

Нацянькі да Бога.

Ела мой хлеб,

Піла маё малако,

Але каб сказаць –

Не сказала нічога.

Зноўку замкнулася ад мяне,

Зноў адхінулася –

Ці то ў здзіўленні,

Ці то ў расчараванні, –

Нібы яна

Мне прызналася ў нечым,

А я не здолеў пачуць.

Не прадаецца –

Бы золата,

І не купляецца –

Нібы срэбра.

Усюды знаёмая ўсім,

Ні ў кога

Не выклікае ні зайздрасці,

Ні захаплення.

Хінуся да гліны:

Не купіць

І не прадасць,

Але навучыць справе.

З таго боку часу

Доўжышся да мяжы

Гэтага дня

І хвіліны гэтай.

І запаўняеш сабою

Усе прагалы,

Разломы,

Разрывы,

Расколіны,

Што раз’ядналі

Адказ і пытанне,

Прычыну і вынік, –

І з цягам часу

Нас прысвячаеш

У шлях.

Бы пераможаная,

Ляжыш пад нагамі

У кожнага ваяра,

У кожнага заваёўцы.

Бурацца вежы,

Руйнуюцца гарады,

Гінуць дзяржавы,

Якія былі аздобай

І гонарам свету –

І ты іх бярэш

У сваё бязмежжа,

Але не становішся

Ні знакамітай,

Ні зруйнаванай.

І гэтак

Заўжды.

Разломіцца раптам

Зямная кара –

І ў разломе

З’явіцца голае цела

Гліны.

Нібыта ўва мне самім

Убачылі вочы нешта,

Што забаронена бачыць –

Уражваюся,

Што я ёсць

І бачны

Зоркам і гліне.

Наносішся кропкамі,

Рысамі

І кругамі

На рукі,

На твар,

На грудзі.

Датворваеш,

Дамалёўваеш чалавека,

Упэўніваеш яго,

Што ён дужы,

Разумны,

Прыгожы

І блаславёны Богам.

Але калі ты сціраешся –

Чалавек

Губляецца ў акалічнасцях

І ўяўленнях

І скардзіцца Богу,

Што той

Ад яго адступіўся.

За курганамі

Свеціцца і не блякне

Далечыня.

Сцежкі знайшлі,

Куды слацца,

І болей не ўводзяць у зман

Вандроўцаў.

Мінуў

Спякотлівы дзень,

А вечар

Не надышоў.

Пара

Знаходзіць паразуменне

З глінай.

Пусцеюць радовішчы,

Рэкі

Спрабуюць цячы назад.

Безгалоса

Выстройваюцца тысячагоддзі

Адно за адным,

Ды нічым

Не могуць дапамагчы

І парадзіць нічым не могуць

Гэтаму крайняму дню,

Гэтаму крайняму году.

І толькі гліна

Бярэцца правесці

Па-над прадоннем

Сваёю дарогай

Пакінутага чалавека.

Ты дазваляеш

Рабіць з сабою

Усё,

Што надумае чалавек

І што здолее, –

Нават Бога.

Ужываешся ў вобраз,

Якім чалавек надзяляе

Таго,

Хто мусіць яго зразумець

Глыбей, чым ён сам.

Услухоўваешся ў таямніцы,

У якіх чалавек адкрывае

Сябе перад тым,

Хто сам

Найвялікшая таямніца.

І застаешся ўсё роўна

Сабой –

Спрадвечнай магчымасцю

Быць інакшай.

Па рэках крыві

Цячэш

У інакшыя далячыні.

І, прысвячаючы чалавека

У немінучую смерць,

Прысвячаеш

У немінучую неўміручасць.

Апошняй праводзіш

І сустракаеш

Першай.

Збочваем:

З бальшакоў

На патайныя сцежкі,

Каб забароненае забрала

У нас нямогласць,

А даравала моц.

Гліну,

Якая адольваецца,

Мяняем

На гліну,

Якая паволі,

Але няўхільна,

Адольвае нас.

Накрэсліваю на гліне

Знакі,

Узоры,

Вобразы –

І яны

З яе выпаўзаюць,

З яе вылятаюць,

З яе выходзяць,

Яе пакідаючы,

І пачынаюць

Адно за адным паляваць.

Калі сустракаюся з імі

У наваколлі,

Яны пужаюцца,

Уцякаюць,

Злуюць,

Быццам яны

Насампраўдзе жывыя,

Быццам яны

Насампраўдзе –

Я н ы.

Змена,

Што ўсё перайначвае,

А сама

Застаецца нязменнай.

Сабранае траціцца,

І рэчаіснасць

Разгортваецца ў здагадку,

Каб адшукацца

З таго боку слоў.

Вяртаюся ў заўтра,

Дзе гліна значыць

Болей,

Чым постаці

Уздоўж перыметру

Сцен.

Штодня сустракаемся

І штодня

Марым аб нейкай іншай –

Тут немагчымай –

Сустрэчы.

Дрэвы

Нас памятаюць,

А гліна

Вядзе да свайго небакраю,

Дзе Бог

Не будзе адрознівацца

Ад чалавека

І жыццё –

Ад жыцця.

У глыбіні – пласты,

А тут,

На паверхні,

Звініць сцюдзёны ручай

І вецер

Вагае галіны дрэў,

І прастора

Не мае мяжы…

Але апынаецца паступова

Тое, што мучыць і радуе,

Вабіць і засмучае,

Ў мінулым,

І апынаецца ўсё бліжэй

Чалавек ля гліны.

Нібы ўбіваюцца ўглыб

Апоры,

Калі будуецца дом,

З глыбіні

Праступаюць задумы,

Каб неўзабаве

Звязацца ў цэласны тэкст,

Як гліна.

Прысутнічаеш незаўважна

У кожнай развазе,

А заўважаешся –

І прастора

Страчвае рыштаванні:

К у д ы і а д к у л ь.

Прыклейваешся да чаравікаў,

Да рук,

Да слоў,

І як бы далёка

Хто ні заходзіў,

Не дазваляеш яму

Адысці назусім

І зрабіцца

Староннім,

Чужым,

Абыякавым да мясціны,

Табою асвечанай.

Нават

Не думаючы пра цябе,

Табе прысягаюць людзі,

Што будуць памятаць пра цябе

Да скону.

Моцай,

Якую ўкладаем у рэчы,

Каб імі валодаць,

Рэчы

Трымаюць нас.

Між сабой

Згаджаемся,

Узгадняемся,

І вітаем

Адно аднаго пры сустрэчы.

Але глыбіня

Ад нас адступаецца

І закрываецца

Тоўшчай паверхні.

І толькі гліна –

Каб мы не згубілі сябе дарэшты –

Свеціцца,

Як ліхтар.

Знаходзіць сама ў сабе

Безліч рэчаў,

Але самую сябе

Губляе.

Згадвае мноства імёнаў,

Якія даюцца ўсяму,

Што ўзнікае,

Але сваё забывае.

Калі настае –

Мінае,

Калі становіцца нечым –

Перастае быць

Н і ч ы м.

І тады

У рыбін і птушак

Выпытвае шлях

Дадому.

Прысутнае вабіць

Вока

І вокам засвойваецца:

Адлегласць

Між тым, што знадворку,

І тым,

Што ўнутры.

Прамень

Напружанага спасціжэння

Прыцягвае і адпускае

Прадмет –

І прадмет

Пачынае распазнаваць

Адлегласць,

А ў ёй

Прысутную гліну.

Збан зберагае,

Што маецца ў ім,

І, што маецца ў ім,

Спаражняе.

Нібыта завязь у плод –

Няўзнак

Будучыня перайшла

У мінулае:

Ува што

Пярэйдзе мінулае?

Тут нас ужо няма,

Але ўжо

Праявілася гліна.

Што ні здараецца з намі,

Здараецца як бы не з намі –

А з некім.

Спяваюць раніцай птушкі

І дрэвы

Шапочуць лістотаю,

І бялее

Так блізка,

Але к у д ы нам ужо

Немагчыма патрапіць,

Гліна.

Нас перайначвае вынік,

Аднак заўсёды

Мы застаёмся прысутнічаць

Некім ці нечым

Побач з мінулым,

Якое было

Ц я п е р.

Не намагаешся спрасавацца

У крамянёвую моц

Ці рассыпацца ў пыл…

Мудрацы

Табе давяраюць

Свае развагі –

Не для таго,

Каб з імі

Застацца ў вяках,

А каб высветліць праз вякі,

Дзе думка

Распазнавала праўду,

А дзе памылялася…

Доўжышся, як жыццё,

Нікому не прыналежная,

І ўсё роўна

Усім свая.

Не хочаш

Дужаю быць

І не можаш слабою.

Ты не пярэчыш Богу,

А свет

Табе не пярэчыць.

На шалях

Унутранай раўнавагі

Узважваеш Паражнечу

І Паўнату

І нікому

Не прызнаешся, чаму

Не пераважвае шаля

Шалі.

Паставай,

Якой аб’яўляюся т у т,

Шукаю сябе самога…

Ці месца,

Каб спраўдзіцца?..

Гліна

Тлумачыць пісьмёны

Забытых стагоддзяў,

А я і м а ё

Засвойваюць сінтаксіс

Паразумення.

Нямое,

Нікім не адмененае,

Змаганне

Паміж паверхняй

І глыбінёй.

Нашча:

Рыхтуешся да пары,

Калі сэнс табе скажа:

«Збудзься!..»

Страшыць

І кліча адначасова

Нязнанае прызначэнне.

Штораз

Ахвяруеш сабой –

І гэтак

Наноў заваёўваеш

Свет.

Сведчыш пра цэласнасць,

Да якой

Нічога нельга дадаць

І адняць ад якой

Гэтаксама нічога нельга.

А мы

Разумеем паглядам

І думаем дотыкам

І адкладаем на потым сябе,

Каб зноў

Бясконцае мноства разоў

Вяртацца.

Творыцца паступова

У целе гліны

Цела быцця,

А ў ім,

Калі яно створыцца, –

Цела думкі,

А ў ім,

Як яго сарцавіна, –

Цела святла:

Драбіна,

Якая вядзе

Да Бога.

Пільнуеш свой час

І сама

Няўзнак адымаешся,

Але ўсё роўна

Заўсёднай апораю

Застаешся.

Тоесны

Нечаму іншаму,

Чым таму,

Кім існую,

Ад рэчаў

Скіроўваюся да гліны –

Жывы,

Але мёртвы,

Да мёртвай,

Але жывой.

І болей нікога няма

І нічога няма:

Адно перад тым

Як сустрэцца –

Р о с т а н ь,

Адно перад тым

Як расстацца –

С у с т р э ч а.

Перамагаеш

Без перамогі,

Дзейнічаеш

Без учынку,

Жывеш

Без жыцця.

Паміж назоўнікам і дзеясловам

Сутонішся ў спраўджаным

І світаеш

У тым, што спрабуе

Стацца сабой, –

Часціна

Інакшай мовы,

Што не засвойваецца,

Як назоўнік

І як дзеяслоў.

Паклікала –

Але не назвалася.

Уначы,

У цьмянай размове

З нераспазнаным,

Я ўпэўніўся,

Што не памру,

А памяняюся месцам

З нераспазнаным.

І стаў чакаць,

Калі развіднее,

А развіднела –

Убачыў мёртвую гліну

І прачытаў уголас

Яе імя.

Калі дакранаюся да яе,

Яна

Нешта інакшае ўжо,

Чым гліна.

Усё,

Што збылося, –

Знікла.

І што не збылося –

Знікла.

Няма ні жывых,

Ні мёртвых,

Ні пераможаных,

Ні пераможцаў.

І толькі страла

У нерухомай пространі гліны

Ляціць

З пачатку ў канец.

1994

Крыніца: Беларуская палічка

Алесь Разанаў

Гліна

Калегіюм запрашае