Спецыялізацыя: найноўшая гісторыя.
Выклядчык: Анатоль Трафімчык.
Курс лекцый складаецца з дзвюх частак. Ён мае на мэце стварыць карціну падзей так званага ўз’яднання Беларусі.
Лекцыі на тэму “Заходняя Беларусь: год 1939-ы” адлюстроўвае сацыяльна-палітычныя працэсы вачыма прадстаўнікоў беларускага народа – як на палітычным, так і на паспалітым узроўні. Распавядаецца, як Беларусь стала прасторай для размежавання ўплываў паміж нацысцкай Германіяй і камуністычным Савецкім Саюзам. Галоўныя думкі – 1) Другая сусветная вайна для Беларусі распачалася 1 верасня 1939 г., а не стала непрыемнай нечаканасцю толькі 22 чэрвеня 1941 г., 2) 17 верасня 1939 г. аніякага ўз’яднання Беларусі не было. Юрыдычна працэс ішоў два месяцы, а на практыцы захоўвалася старая мяжа і людзі не маглі свабодна яе перайсці. Больш за тое, доля Заходняй Беларусі была вырашана не 17 верасня 1939 г., а толькі напрыканцы вайны, на працягу якой была страчана Віленшчына і Беласточчына. Былі і іншыя варыянты перакрэслення граніц.
Свежым поглядам, на шырокім дакументальным матэрыяле асвятляецца сутнасць аб’яднання Беларусі і палітыкі новай савецкай улады ў Заходняй Беларусі ў 1939-1941 гг. Па-новаму трактуюцца даўно вядомыя факты, прыцягваюцца новыя крыніцы. Шырока асвятляюцца міжнародны фон і перадумовы падзей 1939 года.
У лекцыі на тэму “Палітыка савецкай улады ў сферы асветы заходніх абласцей БССР у 1939 – 1941 гг.” разглядаецца станаўленне савецкай сістэмы адукацыі на далучаных у 1939 г. да БССР тэрыторыях: пераўтварэнне старых навучальных устаноў і ўзнікненне новых. Аналізуецца структура фарміруемай так званай народнай асветы. Паказаны формы і змест працэсаў стварэння і развіцця савецкай сістэмы адукацыі.
Асновай стала багатая і змястоўная база архіваў Рэспублікі Беларусь, а таксама падвергнутыя крытычнаму аналізу гістарыяграфічныя матэрыялы савецкіх, сучасных беларускіх і польскіх гісторыкаў, што прадвызначае навуковую каштоўнасць і выверанай вынікаў.
Важным момантам у даследаванні з’яўляецца разгляд тэмы ў кантэксце знешняй і ўнутранай палітыкі Крамля, што дазволіла па-новаму падысці да прычынна-следчых тлумачэнняў многіх бакоў саветызуемай сферы асветы. Выяўляецца яе жорсткая залежнасць ад стратэгічных хадоў савецкай дзяржавы. Палітыка дыктавала як змест праграм, так і тэрміны навучання ў навучальных установах. Першачарговыя палітычныя задачы прадвызначалі таксама ступень увагі да навучальных устаноў: пры ўвядзенні платы за навучанне яе пазбеглі навучэнцы вучылішч і прафесійных школ па падрыхтоўцы кваліфікаванай працоўнай сілы, якая патрабавалася для індустрыялізацыі; падрыхтоўка да маштабных ваенных дзеянняў абумовіла стварэнне працоўных рэзерваў. Вышэйшая адукацыя падверглася дэвальвацыі. Развенчваюцца многія савецкія міфы, у першую чаргу пра павышэнне ўзроўню навучання ў школах, а таксама аб задавальненні нацыянальных патрэб меншасцей і саміх беларусаў. Русіфікацыя праводзілася як відавочнымі, так і латэнтнымі метадамі (ствараліся ўмовы для больш выгаднага функцыянавання навучальных устаноў на рускай мове). Нават статыстычныя дасягненні пераўтварэнняў савецкай улады ў святле праведзенага аўтарам даследавання выглядаюць відавочна перабольшанымі, многія паказчыкі з’яўляліся фармальнымі і на практыцы так і не ажыццявіліся. Арганізацыя савецкай сістэмы адукацыі характарызуецца шматлікімі цяжкасцямі: немагчымасцю належнага матэрыяльнага забеспячэння, інэртнасцю насельніцтва, а таксама яго пасіўным або актыўным супрацьстаяннем, некампетэнтнасцю кіраўніцтва. Аднак відавочна, што з асноўнымі для сябе задачамі якая фарміруецца сістэмы адукацыі савецкая ўлада справілася: фактычна за паўтара года асвета стала савецкай, без ідэйных атавізмаў міжваеннай Польшчы; над маладой генерацыяй да лета 1941 г. былі ўсталяваныя татальны кантроль і дыктат, да таго ж школа, як і меркавалася, стала важным сацыяльным інстытутам правядзення ў масы дзяржаўнай палітыкі.
Тэматычныя план:
1. Заходняя Беларусь: год 1939-ы
– дыпламатычныя гульні: прэлюдыя пакта Молатава — Рыбентропа
– пачатак вайны і Беларусь
– 17 верасня 1939 года: «нашы» прыйшлі!
– вермахт і Чырвоная Армія разам на Беларусі
– лагічны працяг: заключэнне дамовы аб дружбе паміж СССР і Германіяй
– прымальныя для Масквы рэакцыі Лондана, Парыжа і Токіа
– стаўленне жыхароў Заходняй Беларусі: радасць і расчараванне
– уз’яднанне Беларусі: сённяшняе асэнсаванне
– погляды гісторыкаў на восеньскія падзеі 1939 г.
– гістарычная справядлівасць — што гэта такое?
2. Палітыка савецкай улады ў сферы асветы заходніх абласцей БССР у 1939 – 1941 гг.
– рэарганізацыя структуры школьнай адукацыі ў заходніх абласцях БССР
– фармаванне савецкай сістэмы прафесійнай адукацыі
