Вольга Дашук. Гісторыя амерыканскій медый і журналістыкі. Лекцыі 4-7

Пачатак лекцый можна прачытаць тут.

ЛЕКЦЫЯ 4. УОЛТЭР ЛІПМАН І ЯГО ІДЭІ

План:

1. “Грамадская думка” і феномен прапаганды.

2. Стэрыятыпы і прапаганда.

3. Прырода навін.

4. Сумневы ў трываласці асноў дэмакратыі.

Журналіст — гэта буркун, цэнзар, аматар даваць парады, манарх, настаўнік нацыі.
Газеты ворагаў больш небяспечныя, чым тысяча іх штыкоў.
Напалеон.

1. “Грамадская думка” і феномен прапаганды

Зараз на нейкі час мы пакінем у баку паступовае развіццё сродкаў масавай камунікацыі ў Амерыцы. Першая сусветная вайна дае нам падставу звярнуцца да адной асобы, важнай для гісторыі амерыканскай журналістыкі і палітыкі. Гэта Уолтэр Ліпман (1889—1974), чалавек, кнігі якога аказалі значны ўплыў на свядомасць амерыканцаў. Больш падрабязна мы пагаворым пра яго галоўную кнігу “Грамадская думка”, выдадзеную ў 1922 г. Вось што піша пра яе Джон Дэй, рэдактар газеты “The New Republic” (газеты, якую раней узначальваў сам Уолтэр Ліпман): “Напісаная адным з найбольш уплывовых людзей свайго часу і адным з найвялікшых журналістаў у гісторыі, “Грамадская думка” — гэта вострае даследаванне дэмакратычнай тэорыі, ролі грамадзян ў грамадстве і ролі медыя ў фармаванні думак і дзеянняў. Яна змяніла прыроду палітычнай навукі як школьнай дысцыпліны і прадставіла канцэпцыі, якія занялі важнае месца ў палітычнай тэорыі. Тэадор Рузвельт назваў Ліпмана “найбольш адметным чалавекам свайго пакалення ў Злучаных Штатах”.

Ліпману быў толькі трыццаць адзін год, калі ён напісаў сваю галоўную кніжку “Грамадская думка”. Да гэтага ён надрукаваў тры кнігі па палітыцы і дыпламатыі, а таксама зрабіў аналіз прэсы, якая асвятляла рускую рэвалюцыю. У “Свабодзе і навінах” ён паказвае, што газеты скажаюць, пра што паведамляецца недакладна, што не ўсё заснавана на фактах, але і на “чаканнях тых людзей, якія “выдаюць” навіны”. Але гэта крытыка прэсы патрэбна Ліпману перадусім дзеля таго, каб абазначыць фундаментальную праблему. Якую і як публіка атрымлівае інфармацыю, на падставе якой пабудуе свой вердыкт? Непрадузятая інфармацыя — надзвычай каштоўная, бо “ў сучаснай дзяржаве рашэнні прымаюцца не пры ўзаемадзеянні Кангрэса і выканаўцаў, але пры ўзаемадзеянні грамадскай думкі і выканаўцаў”. Такім чынам, улада грамадскай думкі робіцца большай за ўладу заканадаўчай галіны ўраду. Па гэтай прычыне дакладнасць паведамленняў рэпарцёраў з’яўляецца “грунтоўнай праблемай дэмакратыі” (дарэчы Ліпман прыводзіць цікавую дэфініцыю паняцця “грамадская думка”: “спалучэнне глупства, слабасці, прадузятасці, правільнага пачуцця, памылковага пачуцця, упартасці і вытрымак з газет”). Але праблема палягае не толькі ў забяспячэнні людзей праўдзівай інфармацыяй, але і ў тым, як і якім спосабам сярэдні чытач фарміруе свае меркаванні? Як людзі інтэрпрэтуюць інфармацыю: дакладна ці не? Як іх эмоцыі ўплываюць на палітычную разважлівасць?

Для Ліпмана, які падчас Першай сусветнай вайны працаваў прапагандыстам, гэтыя праблемы сталі асабліва важнымі. Як малады рэдактар выдання “The New Republic” ён пісаў перадавіцы, у якіх ухваляў удзел Злучаных Штатаў у вайне. Затым як спецыяльны прадстаўнік Белага Дома ён паехаў у Еўропу, каб працаваць на ваенную разведку. За лініяй фронту ён пісаў прапагандысцкія ўлёткі, праводзіў допыты палонных, каардынаваў з саюзнікамі разведвальныя аперацыі. Ліпман убачыў, як лёгка можна маніпуляваць грамадскай думкай. І гэта так моцна на яго паўплывала, што ён сфармуляваў для сябе: “Публіка заўсёды павінна мець рацыю”. Але як быць з праблемай, што не толькі лжывая інфармацыя была прычынай нявернага ўспрыняцця якіх-небудзь падзей, але і здольнасць чалавечага розуму ператвараць незнаёмыя катэгорыі ў знаёмыя, хай сабе і падманлівыя? Людзі рабілі высновы не толькі на падставе таго, у чым іх пераконвалі, але і часта кіраваліся неўсвядомленай “працай” сваіх уласных галоў. Калі Ліпман пачаў распрацоўваць гэтыя праблемы, сацыяльная псіхалогія толькі нараджалася, таму тое, што ён зразумеў, было надзвычай глыбокім усведамленнем праблем інтэрпрэтацыі грамадскіх праблем у грамадскай думцы.

Многія палітычныя тэксты таго часу апісвалі, як прымаліся рашэнні — палітычнымі партыямі, выбарчымі блокамі. Але ў іх зусім не разглядаліся псіхалагічныя механізмы прыняцця рашэнняў.

У сваёй кніжцы “Грамадская думка” Ліпман аналізуе ядро дэмакратычнай тэорыі: “усемагутны грамадзянін” выказвае свае меркаванні па самых розных грамадскіх пытаннях пасля таго, як атрымае “факты” і азнаёміцца з імі. Падчас вайны Ліпман страчвае ўсялякія ілюзіі наконт слушнасці такога ўяўлення адносна механізму прыняцця рашэнняў. Вопыт працы ў якасці прапагандыста прыводзіць яго да высновы, што скажэнне інфармацыі непазбежна. “Забруджванне” інфармацыі можна ліквідаваць, а вось скажэнне з’яўляецца неад’емнай часткай інтэрпрэтацый. Гэта адбываецца таму, што чалавек падуладны не толькі свайму розуму, але і эмоцыям, звычкам, забабонам.

Ад таго часу, як мы пачынаем бачыць свет і адгукацца на яго падзеі і рэчы, мы выбіраем і размяркоўваем. Як мы размяркоўваем, залежыць не толькі ад таго, як мы гэта робім, але таксама і ад таго, што мы бачым. “Мы не спярша бачым, а тады вызначаем, мы вызначаем, а тады ўжо бачым,— піша Ліпман. Кожная асоба стварае для сябе рэальнасць, у якой пачувае сябе камфортна; там, дзе адзін бачыць першабытны лес, другі — піламатэрыялы, якія толькі трэба нарыхтаваць, потым скласці і транспарціраваць”.

Мы ўсё вызначаем, піша Ліпман, у залежнасці ад “стэрэатыпаў”, што стварае наша культура. Для ілюстрацыі Ліпман прыводзіць наступны прыклад.

У Гётынгене, недалёка ад месца, дзе адбываўся Кангрэс па псіхалогіі, праходзіла грамадскае свята з балем-маскарадам. Раптам дзверы залы расчыніліся і ў яе заскочыў клоун. За ім з рэвальверам гнаўся негр. На сярэдзіне пакоя абодва спынілся і пачалі біцца. Клоун падае, негр пераскоквае цераз яго, страляе, выскоквае з залы, а за ім выбягае і клоун. Усё здарэнне заняло не больш дваццаці секунд.

Прэзідэнт Кангрэса папрасіў прысутных адразу ж апісаць падзею, бо інцыдэнт вымагаў судовага разбору. Былі падрыхтаваны 40 запісак… І суадносна сапраўдных фактаў толькі адна мела менш 20% памылак. 14 — мелі ад 20% да 40%, 12 — ад 40% да 50%, 13 утрымлівалі больш 50% памылак. Больш таго, у 24 паведамленнях 10% дэталяў з’яўляліся чыстай выдумкай. І прыкладна чвэрць версій аказаліся фальшывымі.

Лішне казаць, што ўся сцэна была арганізавана і нават сфатаграфавана. Гэткім чынам, каб цалкам разумець дзеянні людзей, трэба браць пад увагу не толькі тое, што яны ведаюць, не толькі інфармацыю, што яны атрымліваюць, але і як гэта інфармацыя прэпаруецца ў іх галовах.

Вось яшчэ адзін прыклад суб’ектыўнага ўспрымання. Падчас Першай сусветнай вайны захапленне пераможцам бітвы на Марне, генералам Жафрэ, дасягнула неверагоднай ступені. Гэта сведчанне Жана Перыф’е, афіцэра штаба Жафрэ:

“На працягу двух гадоў увесь свет аказваў ледзь не боскую пашану пераможцу на Марне. Насільшчік літаральна згінаўся пад цяжарам скрыняў, пакетаў і лістоў, якія незнаёмыя людзі ў нястрымным захапленні ад асобы генерала дасылалі яму… Яму пасылалі каробкі цукерак з усіх вялікіх кандытарскіх фабрык свету, скрынкі з шампанскім, цудоўныя віны, садавіну, упрыгожванні, розныя рэчы, адзенне… Кожны рэгіён дасылаў нешта адметнае, сваё. Мастак адпраўляў сваю карціну, скульптар — статуэтку, старая дама — цёплыя шкарпэткі.

Пастух скручваў цыгарэту ў яго гонар. Усе вытворцы з краін, што ваявалі з Германіяй, адпраўлялі сваю прадукцыю: Гавана — сігары, Партугалія — віно. Я ведаў аднаго цырульніка, які не прыдумаў нічога лепшага, як зрабіць партрэт генерала з валасоў дарагіх для яго людзей. Прафесійны літаратар натхніўся падобнай ідэяй, яго твор складаўся з тысяч маленькіх фраз, якія ўслаўлялі генерала. А што датычыцца лістоў, то яны былі напісаны самымі рознымі шрыфтамі, ішлі з усіх краін, на любым дыялекце, падзячныя лісты, перапоўненыя любоўю і захапленнем. Яго называлі Выратавальнікам Свету, Бацькам Краіны, Пасланцом Бога, Дабрадзеем Чалавецтва… І не толькі французы, але і амерыканцы, аргенцінцы, аўстралійцы… Тысячы маленькіх дзяцей употай ад бацькоў бралі пяро ў рукі і выказвалі яму сваю любоў, большасць з іх называлі яго “Наш Айцец”… Для ўсіх гэтых наіўных душ Жафрэ здаваўся Святым Георгіем, што перамог дракона.

Лунацікі, хворыя, напалову вар’яты і проста вар’яты павярнулі свае зацемненыя мазгі да яго. Я чытаў ліст аднаго чалавека з Сіднэя, які упрошваў генерала выратаваць яго ад ворагаў; другі, з Новай Зеландыі, прасіў прыслаць яму некалькі салдат, каб уварвацца ў дом суседа, які пазычыў грошы і не аддаў.

У рэшце рэшт сотні маладых дзяўчат употай ад сваіх сем’яў пераадольвалі сарамлівасць свайго полу і прасілі ажаніцца з імі; іншыя ж былі згодны толькі служыць яму”.

2. Стэрэатыпы і феномен прапаганды

Адбываюцца падобныя рэчы пад уздзеяннем створаных у галовах людзей стэрэатыпаў, у апошнім выпадку,— пад уздзеяннем стэрэатыпу “героя”, на ролю якога і трапіў генерал Жафрэ. Паводле Ліпмана, стэрэатыпы — гэта яркія карцінкі, значная частка зместу якіх вызначаецца эмацыйнымі станамі чалавека. Інакш кажучы, яны ўгрунтаваны ў падсвядомасць чалавека і не з’яўляюцца рацыянальнымі структурамі. З іншага боку, стэрэатып — гэта ўсё ж стандартызаваная, штампаваная карцінка.

Стэрэатыпы — даволі шырока распаўсюджаная з’ява ў нашым жыцці. Спробы ўспрымаць усе рэчы праз здабытыя сваім уласным разважаннем абагульненні, стамляюць, і у грамадскіх адносінах звычайных людзей практычна не маюць месца. Тых, каго мы любім, кім захапляемся, мы ўспрымаем, як канкрэтных асоб, а не як тыпы. Мы адчуваем, што ў дачыненні да канкрэтных мужчын і жанчын класіфікацыі непатрэбны.

Але ў сучасным жыцці людзі, нават тады, калі яны знаходзяцца ў непасрэдным кантакце, скажам выбаршчык і дэпутат, супрацоўнік і яго шэф, існуюць адзін ад аднаго на пэўнай дыстанцыі. Няма ні часу, ні магчымасці для больш блізкага знаёмства. Тут на дапамогу прыходзяць стэрэатыпы. Росны ранак, румяная служанка, сур’ёзны англічанін, небяспечны “чырвоны”, гультай індус, сквапны яўрэй, 100%-ны амерыканец і гэтак далей. Маральнасць, добры густ стандартызуюцца. Мы прыстасоўваем сябе да пэўных кодаў і схем, прыстасоўваем да тых жа кодаў і факты.

Калі архетыпы Юнга звязваюць асобу з дзяцінствам, вытокамі чалавецтва, то стэрэатыпы — гэта набыткі сучаснасці ці недалёкага мінулага, што базіруюцца на традыцыі бацькоў.

Самы непрыкметны і трывалы з усіх уплываў — той, які ствараецца і падтрымліваецца паўторам стэрэатыпаў. Даволі часта мы ўжо маем уяўленне пра большасць рэчаў да таго, як сутыкаемся з імі.

Стэрэатыпы пераходзяць з пакалення ў пакаленне, перадаюцца ад бацькоў да дзіцяці. Ліпман выкарыстоўвае тут чужое выказванне: “У нейкім сэнсе мы біялагічна паразітыруем на нашай сацыяльнай спадчыне”. У кожнай культуры стэрэатыпы свае. На Усходзе, дзе, як піша Ліпман, многае значыў другі запавет (не ствары сабе куміра), майстэрства партрэта не было распаўсюджана. На Захадзе, асабліва ў апошнія стагоддзі, назіраўся неверагодны ўздым свецкага адлюстравання, славеснага партрэта, апавядання, ілюстрацыі, у рэшце рэшт — кінапартрэта, і, “магчыма, карцінкі, якая можа гаварыць”.

“Фатаграфія (маецца на ўвазе кінематаграфічная выява) — від улады сённяшняга дня над уяўленнем, якім раней было друкаванае слова, а яшчэ раней — вуснае слова. Яна здаецца цалкам рэальнай. Яна прыходзіць, мы ўяўляем…; яна не патрабуе ад розуму ніякіх намаганняў. Любое славеснае апісанне ці нават інертная карціна патрабуюць нейкага намагання перад тым, як зафіксавацца. Але на экране ўвесь працэс назірання, апісання, паведамлення і стварэння вобраза ўжо зроблены за вас… Няясная ідэя робіцца жывой; неакрэслены вобраз, скажам, Ку-Клукс-Клана, дзякуючы містэру Грыфіту, робіцца яркім, калі мы глядзім “Нараджэнне нацыі”. Гістарычна ён можа быць няверным, маральна — нават шкодным, але ў мяне ёсць сумненне, што хто-небудзь ведае пра Ку-Клукс-Клан больш, чым містэр Грыфіт…”

Тое, што Ліпман кажа пра ранняе кіно, цяпер у значна большай ступені можна аднесці да сучаснага тэлебачання.

Стэрэатыпы не толькі “эканомяць” нашы намаганні зразумець штосьці. Яны і абараняюць нас. Яны — гарантыя нашай самапавагі. Любую спробу пахіснуць стэрэатыпы людзі разглядаюць, як атаку на асновы універсуму. Стэрэатыпы дапамагаюць нам адчуваць сябе бяспечна на тым месцы, якое мы займаем.

У IV стагоддзі да н.э. Арыстоцель даказваў, што існаванне рабства — нармальны парадак рэчаў. Стэрэатыпы тагачаснага грамадства дапамаглі яму лагічна абгрунтаваць гэты тэзіс.

Якую ролю стэрэатыпы адыгрываюць у рэальным жыцці, добра відаць на прыкладзе нямецкіх міфаў часоў Першай сусветнай вайны. (Гэтыя выдумкі былі пазней абвергнуты арганізацыяй нямецкіх каталіцкіх святароў “Сімвал міру”.)

“Толькі нямецкая армія ўвайшла ў Бельгію, сталі з’яўляцца дзіўныя чуткі. Яны распаўсюджваліся людзьмі, паўтараліся прэсай і хутка ахапілі ўсю Германію. Гаварылася, што бельгійцы, падбухтораныя духавенствам, праяўляюць вераломства, знянацку атакуюць ізаляваныя атрады; паказваюць ворагу пазіцыі нямецкага войска; што старыя, нават дзеці чыняць рознага кшталту здзекі з параненых і бяззбройных нямецкіх салдат, выколваюць ім вочы, адразаюць пальцы, насы ці вушы; што падбухторваюць людзей здзяйсняць гэтыя злачынствы святары, абяцаючы ім за гэта месца ў нябёсах…”.

Народ даверліва прымаў такія гісторыі за праўду. А вышэйшыя дзяржаўныя ўлады віталі і падтрымлівалі іх. Грамадская думка ў Германіі была надзвычай узбударажана, выказвалася абурэнне, скіраванае супраць святароў, якія нібыта неслі адказнасць за праяўленую лютасць. Гнеў, нарэшце, выліўся ў непрыманне каталіцкага духавенства наогул. Пратэстанты дазволілі старой рэлігійнай нянавісці захапіць сэрцы людзей і скіраваць яе супраць каталікоў.

Магчыма, сапраўды мела месца нейкае здарэнне. Вайна ёсць вайна. Але фактам было тое, што легенда распаўсюдзілася задоўга да таго, як дасягнула вушэй цэнзараў і прапагандыстаў, якія хутка ўбачылі яе каштоўнасць і выкарысталі яе. Такая сітуацыя стала магчымай з-за старой варожасці пратэстантаў і каталікоў, з дапамогай якой быў створаны абагульнены злавесны вобраз ворага.

Хаця стэрэатыпы і накладваюць пэўныя (часам, праўда, і нават істотныя) абмежаванні на наша ўспрыняцце рэчаіснасці, мы не можам без іх абысціся цалкам. А часам яны нават дапамагаюць нам выжыць. Напрыклад, у незнаёмым для нас месцы, краіне яны ствараюць атмасферу бяспекі, пачуццё нашай абароненасці.

І ўсё ж стэрэатыпы з’яўляюцца прычынай таго, што мы спасцігаем не больш, як частку праўды пра свет. Тое, што мы прымаем за “факты”, аказваецца насамрэч толькі “поглядамі”.

Часткова гэта адбываецца, як лічыць Ліпман, з-за таго, што мы не здольныя ўспрымаць большую частку рэальнасці наўпрост. Мы заўсёды часткова жывем у рэальным свеце, а часткова — у выдуманым. Сфабрыкаваны свет складаецца з таго, што пра яго кажуць нам іншыя,— з гісторый, фільмаў, газет і гэтак далей. Гэта не наша сапраўднае атачэнне, гэта, паводле выраза Ліпмана,— “псеўда-атачэнне”.

Каб патлумачыць ідэю псеўда-атачэння, ён прыводзіць аналогію з платонаўскай пячорай. “Людзі прыкутыя, яны павернутыя спінамі да святла. Яны павінны верыць, што цені, якія яны бачаць на сцяне перад сабой,— рэальныя фігуры. Яны бачаць свет, як цень ці адлюстраванне”. Гэтак робяць і звычайныя грамадзяне. Яны непасрэдна не ведаюць пра тыя ці іншыя нацыянальныя ці сусветныя падзеі, яны пра іх чытаюць, успрымаюць іх апасродкавана, праз прызму іншых інтэрпрэтацый.

У якасці прыкладу Ліпман прыводзіць літаратурную гераіню Сінклера Льюіса, міс Шэрвін. Яна ведае, што вайна ідзе ў Францыі, і імкнецца гэта сабе ўявіць. Але яна ніколі не была ў Францыі і тым больш — на фронце. Яна бачыла французскіх і нямецкіх салдат на карцінках, але ніяк не можа ўявіць тры мільёны чалавек. Дарэчы, ніхто не можа, не спрабуюць гэтага зрабіць нават вайскоўцы, адзначае Ліпман. Яны думаюць пра іх, як прыкладна, пра дзве дывізіі. Міс Шэрвін да таго ж ніколі не мела доступу да мапаў ваенных дзеянняў, і, калі яна думае пра вайну, яна бачыць Жафрэ і кайзера як быццам бы тыя ўдзельнічаюць у дуэлі.

Расказваюць пра фатографа, які здымаў Жафрэ. Генерал знаходзіўся ў сваім офісе перад сталом, дзе яшчэ не было папер, на якіх ён павінен быў паставіць свой подпіс. Раптам заўважылі, што на сценах няма мапаў. Згодна з папулярнымі тады ідэямі, немагчыма было падумаць пра генерала без мапаў, таму некалькі мапаў павесілі на сцяну, каб зняць пасля таго, як генерала сфатаграфавалі.

Тое, што робіць, уяўляе сабе чалавек у падобных сітуацыях, калі ён не з’яўляецца непасрэдным удзельнікам падзеі, заснавана не на яго канкрэтных ведах, а на карцінках, прапанаваных яму ці пабудаваных яго ўяўленнем.

Але што такое тады прапаганда, калі не спроба падаць чалавеку такую карціну, на якую ён адгукаецца, якую прымае, калі не спроба замяніць адну сацыяльную мадэль іншай?

Са свайго ўласнага досведу Ліпман прыводзіць цікавыя прыклады апрацоўкі грамадскай думкі ў прапагандысцкім кірунку.

Саюзнікам трэба было неяк давесці неабходнасць больш актыўных дзеянняў супраць немцаў, якая стрымлівалася страхам перад нямецкімі войскамі, што наступалі. Нарадзілася формула аб “страшэнных стратах германскага войска”. У штодзённых камюніке гаварылася аб цяжкіх стратах, найдзвычай цяжкіх і крывавых, пісалася пра горы мёртвых целаў. Больш таго, сталі выкарыстоўваць статыстыку разведвальнага бюро ў Вердэне. Начальнік бюро, маёр Кантэ, вынайшаў метад падліку нямецкіх ахвяр, які меў цудоўны вынік. Кожныя два тыдні лічбы ўзрасталі на сотню тысяч ці каля таго. Гэтыя 300.000, 400.000, 500.000, падзеленыя на страты за дзень, тыдзень, месяц, далі неабходны эфект. Адно фармулёўкі крыху адрозніваліся: “згодна з паказаннямі палонных, нямецкія войскі панеслі значныя страты” , “вораг, знясілены стратамі, не здолеў аднавіць атаку”, “пад артылерыйскім і кулямётным агнём”, “вораг выціснуты нашым артылерыйскім і кулямётным агнём”. Пастаянны паўтор дзейнічаў і на тых, хто захоўваў нейтралітэт, і на немцаў.

Гэта называлася прапагандай. Група людзей “арганізоўвала” навіны і выкарыстоўвала іх у сваіх мэтах. Яны выкарыстоўвалі іх так, каб людзі бачылі толькі тое, што было пажадана, каб яны ўбачылі. Факусіраваннем увагі на знішчаных немцах і адцягненнем яе ад палеглых французаў быў пабудаваны вельмі спецыфічны погляд на ваенныя дзеянні. Праз кантроль усіх франтавых навін Генеральны Штаб даваў толькі тую інфармацыю, што супадала з яго стратэгіяй.

Урокі Першай сусветнай вайны былі добра засвоены і выкарыстаны падчас Другой. Напрыклад, ваенным карэспандэнтам забаранялася здымаць ці апісваць побыт салдат. Яны мусілі пісаць толькі пра героіку і подзвігі.

А таму прапаганда не можа існаваць без цэнзуры. Публіцы мусіць быць прапанавана толькі тая інтэрпрэтацыя, якая выгадная ўладам (кіраўніцтву, уладнаму клану ці пэўнай групоўцы людзей). Мэта цэнзуры абмежаваць доступ да рэальнага асяродку (падзеі), стварыць псеўда-атачэнне. Калі інфармацыя і хаваецца, дык хаваецца яна дзеля “грамадскай карысці”. Розныя “нюансы” сітуацыі — не справа публікі.

Ва ўмовах цензуры межы прыватнага і грамадскага — заўсёды няпэўныя. Продаж кавалка зямлі — не тайна, а вось кошт — можа быць. Прыбытак вялізных карпарацый менш прыватная справа, чым малых фірм. Размовы паміж мужам і жонкай, доктарам і пацыентам лічацца прыватнай справай. Многія палітычныя канферэнцыі маюць “закрыты характар”. Цяпер веравызнанне чалавека — яго прыватная справа, а раней гэта была справа выключна грамадская.

Трэба заўважыць, што з тых часоў, калі Ліпмана занатаваў свае назіранні, прайшло каля 80 гадоў. І за гэтыя 80 гадоў межы прыватнага і грамадскага амаль што зніклі. Адзін са шматлікіх прыкладаў — падрабязныя паведамленні пра любоўныя гісторыі Біла Клінтана.

3. Прырода навін

Нават каб усе рэпарцёры працавалі 24 гадзіны ў суткі, немагчыма было б ахапіць усё, што здараецца ў свеце. Рэпарцёраў не так і многа. Ніводзін з іх не можа быць больш, чым у адным месцы і ў канкрэтны час. Газеты і не імкнуцца, як піша Ліпман, “пакласці вока адразу на ўсё чалавецтва”. Пастаянная ўвага надаецца некалькім важным аб’ектам — Белы Дом, Сенат і гэтак далей. Наймаюцца людзі, каб назіраць, “калі жыццё каго-небудзь выйдзе са звычайных рамак ці калі з’явіцца падзея, вартая паведамлення”.

Напрыклад, нейкі Джон Сміт робіцца брокерам. На працягу дзесяці г адоў ён працуе, ні для каго, акрамя кліентаў і сяброў, яго жыццё нецікавае. На адзінаццатым годзе ён церпіць страшэнныя страты. Вось тут ён робіцца цікавым для прэсы. Калі складаецца акт аб перадачы маёмасці і правоў, рэпарцёр заглядае праз плячо клерка і праз некалькі хвілін ведае ўсё пра жыццё і нягоды містэра Сміта. Але для таго, каб з’явіўся артыкул у газеце, трэба, каб здарылася нешта канкрэтнае. Гэта можа быць прызнанне банкруцтва, пажар, арышт, узброены напад, распродаж, прапанова пабудаваць мост… Павінна быць нейкая праява. Падзея павінна ўвасобіцца ў пэўную форму, стаць закончаным фактам, навіной, каб вылучыць сябе “з акіяна магчымай праўды”.

Навіны — гэта часта таксама і тое, што можа адбыцца. А падставамі для іх з’яўлення могуць быць а трыманне прыбытку, асабісты даход, заробак, умовы працы, эфектыўнасць працы, магчымасці адукацыі, беспрацоўе, манатоннасць жыцця, здароўе, дыскрымінацыя, нячэснасць, абмежаванне гандлю, страты, кансерватыўнасць, імперыялізм, радыкалізм, свабода, годнасць.

Навіны аднак не маюць формы, пакуль нехта не выкажа пратэст ці не пачне ра с следаванне. Апошняе — прычына існавання прэс-агентаў. Для арганізацыі бывае больш бяспечна наняць прэс-агента (прэс-сакратара), каб ён інтэрпрэтаваў інфармацыю для рэпарцёраў. І іх маюць вялікія карпарацыі, банкі, упраўленні чыгункі, палітычныя ўстановы.

Каб рэпартаж заключаўся проста ў занат оў ванні відавочных фактаў, агент значыў бы не болей, чым звычайны клерк. Але ў дачыненні да большасці тэм, факты — не такая прымітыўная рэч, не заўсёды яны відавочныя; да таго ж яны даюць права выбару таго ці іншага меркавання. Натуральна, што кожны жадае падабраць факты, якія сабе на карысць. Гэта і робіць супрацоўнік па грамадскіх сувязях. З’яўленне і папулярнасць такой прафесіі — знак таго, што факты сучаснага жыцця не маюць сваёй формы. Форму ім надаюць.

Калі газета мае свайго шырокага чытача, гэта заўсёды вынік доўгага адбору: што друкаваць, у якой форме, колькі плошчы адвесці той ці іншай канкрэтнай навіне, які ўплыў яна акажа. Тут не існуе аб’ектыўных стандартаў, толькі ўмоўнасці. Вазьміце дзве ранішнія газеты ў адным і тым жа горадзе. Назва адной будзе прыкладна: “Брытанія заручылася падтрымкай Берліна супраць французскай агрэсіі”. Другая назва: “Іншае каханне місіс Стылман”. Выбар — пытанне чытацкага густу.

Навіна, якая не ўцягвае чытача ў барацьбу, у інтрыгу, у драматычную сітуацыю, не знойдзе шырокага водгуку. Аўдыторыя павінна браць удзел у навінах, персаніфікаваць сябе ў той ці іншай гісторыі.

Наконт “небяспечных” навінаў. Газеты лічаць, што лепш дазволіць такой навіне з’явіцца і знікнуць бясследна, чым узбудзіць у грамадстве хваляванні з-за адсутнасці “важнай” інфармацыі.

У адрозненне ад прапаганды, дзе інфармацыя фальсіфікуецца, навіна можа выглядаць чымсці аб’ектыўным і незалежным. Навіну цяжка “прыдумаць”, яна, прынамсі, мае “адбыцца”. Ці можна тады сцвярджаць, што навіны і ісціна — гэта адно і тое ж? Ліпман лічыць, што не. Навіна ўсяго толькі фрагмент рэчаіснасці. Да таго ж, чалавек звычайна не можа зразумець абмежаваную прыроду навін і неабмежаваную складанасць грамадства. “Функцыі навін — сігналізаваць пра падзею, функцыя праўды — высветліць схаваныя факты”. “Прэса,— Ліпман ужывае яркую метафару,— падобна на промень святла, які нястомна блукае, выхопліваючы з цемры то адзін эпізод, то другі”.

4. Сумневы ў трываласці асноў дэмакратыі

Прэсу, свабодную прэсу, называюць інструментам дэмакратыі. Усе тэорыі прыняцця дэмакратычных рашэнняў заснаваны на дапушчэнні, што кожная асоба павінна мець непасрэдны досвед у дачыненні той ці іншай праблемы, па якой яна прымае рашэнне. Але ў рэчаіснасці мы, як выбаршчыкі, павінны прымаць і прымаем рашэнні па пытаннях, да якіх не маем дачынення ці ведаем пра іх толькі павярхоўна.

Да прыкладу, ці павінна краіна падпісваць гандлёвыя пагадненні з Кітаем альбо прымаць новую нацыянальную сістэму аховы здароўя? Вонкавы свет занадта складаны для спасціжэння яго канкрэтнай асобай. А таму класічная дэмакратыя, піша Ліпман, “ніколі сур’ёзна не сутыкалася з праблемай, якая паўстае з-за таго, што карціны, якія нараджаюцца ў чалавечых галовах, аўтаматычна не адпавядаюць вонкаваму свету”. Стэрэатыпнае мысленне, прадузятасць, прапаганда скажаюць вобразы рэальнага свету.

Ці не азначае тады гэта, што дэмакратыя не мае трывалага грунту для свайго існавання? Ці не кіруюцца грамадзяне ў сваіх рашэннях павярхоўнымі і неадэкватнымі ўяўленнямі пра грамадства, у якім яны жывуць? (Вядома ж, слушнасць такога пытання не выклікала ў Ліпмана, які быў добра вядомы з прапагадай, аніякага сумневу.) Адсутнасць ведання ці нават немагчымасць для большасці грамадзянаў ведаць пра сапраўдны стан рэчаў робіць тады дэмакратыю, якая магчымая адно тады, калі грамадзяне прымаюць кампетэнтныя рашэнні, дэфектнай сістэмай. Тут трэба, аднак, зазначыць, што акрамя дэмакратыі Ліпман не разглядаў якія-небудзь іншыя палітычныя сістэмы. Такім чынам, тэорыя Ліпмана адмаўляла за прэсай тую ролю, якую ёй прыпісвалі традыцыйныя канцэпцыі дэмакратыі.

Якое ж выйсце? Выяўлены дэфект дэмакратыі можа быць пераадолены, паводле Ліпмана, праз “скасаванне тэорыі грамадзяніна, які ўсё ведае”, праз дэцэнтралізацыю прыняцця рашэнняў. Новы “механізм ведання” можа быць створаны праз “інфармацыйныя бюро”, якія будуць узначальваць высокапрафесійныя і непрадузятыя эксперты. Ліпман верыць у навуку, і ў тое, што “інфармацыйныя бюро” дапамогуць абысці той недахоп, які вынікае з недасведчанасці людзей.

У пачатку сваёй кар’еры ён меркаваў, што інтэлектуалы возьмуць на сябе ролю філосафаў і павядуць свае грамадствы да неаплатонаўскай “новай рэспублікі” свабоды і справядлівасці. Пазней ён разглядаў іх ужо як толькі выканаўцаў, што забяспечваюць аб’ектыўнай інфармацыяй “інсайдэраў”, якія змогуць прымаць адэкватныя рашэнні. Яго скепсіс наконт масавай дэмакратыі, яго веданне таго, як працуе прапагандысцкая машына, перакананасць у тым, што прэса — ненадзейны інструмент забеспячэння звесткамі пра рэальнае становішча, не давала яму спакою.

Філосаф Джон Дэўі так піша пра кнігу “Грамадска думка”: “Магчыма, гэта найбольш эфектыўны абвінаваўчы дакумент дэмакратыі”. А таму невыпадкова, што і ў наступныя дзесяцігоддзі кніга працягвала і правакаваць, і тлумачыць. Значэнне яе ў тым, што яна паказала, як інфармацыя можа прэпарыравацца і як яна ўспрымаецца, прадэманстравала шэраг псіхалагічных праблем масавай камунікацыі.

Аднак Ліпман застаўся расчараваны прапанаванымі ім рэцэптамі таго, як абысці сітуацыю, што вынікае з факта недасведчанасці шмат якіх людзей, якія між тым з’яўляліся перакананымі прыхільнікамі дэмакратыі. Праз 3 гады пасля “Грамадскай думкі” ён выдаў новую кнігу пад назвай “Публіка-фантом”. У ёй ён піша, што раней меў “фальшывы ідэал”, што народ не можа кампетэнтна кіраваць грамадскімі справамі. Праблема палягае ў тым, што немагчыма занадта многа патрабаваць ад звычайна чалавека. Дый, увогуле, дапушчэнне, што ёсць публіка, якая кіруе падзеямі, “абстракцыя”. Такая публіка проста “фантом”. Сапраўдную ролю адыгрываюць толькі тыя людзі, хто непасрэдна зацікаўлены ў сутнасці справы. Яны здольныя вывучыць факты і ўзважыць альтэрнатыву. Звычайны чалавек, “аўтсайдэр”, павінен быць абмежаваны ў сваёй уладзе. Ён можа выбіраць, але толькі сярод тых, хто сапраўды будзе прымаць палітычныя рашэнні. Адрозненне ж паміж “інсайдэрамі” і “аўтсайдэрамі” у тым, што адны валодаюць інфармацыяй, каб дзейнічаць, другія — не.

Удасканаленая тэорыя была, аднак, не вельмі добра прынятая. Крытыкі знаходзілі “Публіку-фантом” занадта змрочнай і песімістычнай кнігай. Хутка яе перасталі выдаваць і праз некалькі гадоў пра яе забыліся.

“Грамадская думка” выжыла не толькі з-за аптымізму яе аўтара, але і дзякуючы арыгінальнасці і навізне канцэпцыі. Многія знаходзілі кнігу антыдэмакратычнай, але гэта адбылося супраць волі Ліпмана. Ён сам застаўся дэмакратам паводле сваіх перакананняў.

Ліпман працаваў рэдактарам “The World”, галоўнай штодзённай газеты лібералаў. На працягу дзевяці гадоў, пакуль існавала газета, ён штодня пісаў перадавіцы для звычайнага чытача. У 1931 г. ён стаў весці калонкі ў сотнях газет і працаваў пакуль праз 36 гадоў не выйшаў на пенсію. Такім чынам, мільёны чытачоў давяралі яго каментарам, якія ён пісаў з нагоды самых розных падзей. Відавочна, што будзённая праца журналіста Ліпмана не суадносіцца з вобразам чалавекам, што пагарджае сярэднім чытачом. Так што на практыцы цягам ўсёй сваёй доўгай кар’еры палітычнага каментатара Ліпман не зусім прытрымліваўся ўласнай тэорыі.

 

ЛЕКЦЫЯ 5. УЗНІКНЕННЕ І ЭВАЛЮЦЫЯ ЭЛЕКТРОННЫХ СРОДКАЎ МАСАВАЙ КАМУНІКАЦЫІ

План:

1. Тэлеграф.

2. Ад тэлеграфа і тэлефона да радыёвяшчання.

3. Рэгулярнае вяшчанне.

4. Залаты век радыё.

 

1. Тэлеграф

Электронныя мас-медыя ў сваім сучасным выглядзе — гэта вынік доўгага эвалюцыйнага працэсу, які ўключае мноства тэхнічных вынаходніцтваў, навуковых адкрыццяў, эканамічных і палітычных змен. Як і ў выпадку з іншымі медыя, на развіццё радыё- і тэлевяшчання ўплывалі розныя канфлікты. Вялікія карпарацыі змагаліся за права на патэнт; перадатчыкі канкурэнтаў вяшчалі на тых жа частотах, пакуль федэральны ўрад нарэшце не ўвёў сістэму кантролю. Радыё змагалася з газетамі за права паведамляць навіны. Эвалюцыйная і канфліктная парадыгмы сфарміравалі сучасны выгляд медыя.

Стан грамадства ХІХ стагоддзя вымагаў узнікнення імгненнага сродку камунікацыі, які мог бы пераадольваць акіяны і кантыненты. Ключавым элементам у няўхільным развіцці тэхналогіі ды вынаходніцтва тэлеграфа было даследаванне электрамагніта.

Многія навукоўцы працавалі ў кірунку вынаходніцтва сродку перадачы інфармацыі на вялікія адлегласці, але ў выніку перамагла сістэма амерыканца Самюэля Морзэ.

Морзэ быў не вучоным, а мастаком-партрэтыстам. Ён заснаваў майстэрню ў адным з будынкаў універсітэта горада Нью-Йорка, дзе працаваў як прафесар літаратуры і мастацтва дызайну. Менавіта ён і вынайшаў сістэму тэлеграфа, што дазволіла яму перадаваць паведамленні праз дзесяць міль дроту, нацягнутага вакол яго майстэрні.

Морзэ адразу ж папрасіў грант ад урада, каб удасканаліць вынаходніцтва (якое ён, дарэчы, імгненна запатэнтаваў). Пасля затрымкі і ваганняў федэральны ўрад прафінансаваў тэлеграфную лінію паміж Вашынгтонам і Балцімарам. Яго гістарычнае паведамленне: “Што сказаў Бог?” — было перададзена з аднаго горада ў другі 2 мая 1844 г. Свет уступіў у эру электрычнай камунікацыі. Рэалізавалася мара Джавані дэ ла Портэ. Цяпер трэба было пазбавіцца ад дроту.

Пасля пачатковага перыяду ваганняў і фінансавых страт электрычны тэлеграф усё ж знайшоў прымяненне ў дзелавых і ваенных колах. Тонкі дрот злучыў асноўныя гарады краіны. Федэральны ўрад, які фінансаваў першую лінію, адмовіўся кантраляваць выдачу патэнтаў і саступіў усе свае правы. Тэлеграфныя лініі сталі ўласнасцю прыватных карпарацый, у якіх Морзэ выступаў галоўным трымальнікам акцый. Яго вынаходніцтва стала развівацца прыватнымі прадпрыемствамі. Такая стратэгія ўрада стварыла прэцэдэнт і паспрыяла развіццю мас-медыя ў Злучаных Штатах.

Нарэшце, былі пракладзеныя кабелі праз Атлантычны акіян, і 27 ліпеня 1866 г. тэлеграфнае паведамленне перасякло “вялікае мора” з неверагоднай хуткасцю. Праз вельмі кароткі час сетка кабеляў злучыла асноўныя населеныя цэнтры свету. І ўжо ў 1876 г. Аляксандру Белу і яго памочніку ўдалося перадаць па электрычным дроце чалавечы голас.

Ад тэлеграфа і тэлефона быў толькі адзін крок да бяздротавага тэлеграфа і бяздротавага тэлефона.

2. Ад тэлеграфа і тэлефона да радыёвяшчання

У пачатку 1890-х гг. 20-гадовы італьянец Гільельма Марконі пазнаёміўся з апаратам, які выпрацоўваў хвалі Герца. Марконі прыйшоў да высновы, што калі прыстасаванне дзейнічае на адлегласці некалькі сотняў футаў, то закадзіраваныя сігналы можна перадаваць і на большыя адлегласці. Ён набыў апарат Герца і пачаў эксперыментаваць. Хаця Марконі і не быў навукоўцам, але здолеў мадыфікаваць прыстасаванне настолькі, што з дапамогай азбукі Морзэ перасылаў паведамленні на адлегласць прыкладна ў мілю. Яго апарат стаў першым бяздротавым тэлеграфам.

У 1897 г. ён паспяшаўся паехаць у Англію, каб запатэнтаваць сваё вынаходніцтва. А ў 1901 г. Марконі ўжо перадаў першую трансатлантычную радыёграму — электрамагнітны імпульс, які абазначаў літару “S”. “Marconi Wireless Telegraph Co.” стала галоўным сусветным радыёаператарам.

Перадача голасу па бяздротавым тэлеграфе была наступным крокам. Праблема не была занадта складанай. Рэджынальд Фэсэндэн сканструяваў апарат, які дазваляў перадаваць больш складаныя сігналы, чым проста сігналы азбукі Морзэ. Ён таксама зрабіў вельмі моцны перадатчык. Вечарам таго дня, калі праводзіўся эксперымент, некалькі чалавек размаўлялі па бяздротавым тэлеграфе: адзін сказаў прамову, другі прачытаў паэму, трэці нават зайграў на скрыпцы. Так, радыётэлефон, які ўжо тады нагадваў звычайнае радыё, па якім перадаюць музыку ці чытаюць тэксты, стаў рэальнасцю (1906 г.). Нягледзячы на першы поспех Фэсэндэна, прайшло колькі гадоў, перш чым слухачы змаглі прымаць рэгулярныя радыёпраграмы ў сябе дома.

Першая дэкада новага стагоддзя прынесла ў тэхналогію радыёвяшчання шмат новых ідэй. Адна з іх рэвалюцыянізавала радыё. Гэта была ідэя электроннай лямпы, якую вынайшаў Лі дэ Форэст. Радыёперадатчыкі, якія раней былі занадта цяжкімі (толькі караблі маглі іх транспартаваць), зрабіліся больш лёгкімі і мабільнымі. Падчас першай сусветнай вайны радыётэлефоны былі ўсталяваны на аэрапланах.

Вялізны ўклад у развіццё радыёвяшчання ўнёс беларускі яўрэй Давід Сарнаў. У 1900 г., калі Давіду было 9 гадоў, яго сям’я ў пошуках лепшай долі перабралася ў Амерыку, у Нью-Йорк. Бацька хлопца сур’ёзна захварэў. Маленькі Давід вымушаны быў зарабляць на сям’ю. Сваю працоўную біяграфію ён пачаў з разносчыка газет і часопісаў. Праз нейкі час ён пазычыў грошы і набыў газетны кіёск. У 15 гадоў уладальнік кіёска вырашыў стаць журналістам. І пайшоў наймацца на працу ў “New York Herald”. Лёс распарадзіўся так, што падлетак пераблытаў дзверы і трапіў у офіс тэлеграфнага канцэрна “Commercial Cable Company”, якому ў той час вельмі патрэбны былі кур’еры. Так Сарнаў трапіў у індустрыю камунікацый.

У 1906 г. малады супрацоўнік “Commercial Cable Company” быў звольнены (ён неабачліва папрасіў адгул на час яўрэйскага свята). Сарнаў адправіўся ў офіс амерыканскага аддзялення кампаніі “Marconi”. Яму пашанцавала, ён пазнаёміўся з самім Марконі, які ў той час наведваў сваё амерыканскае прадстаўніцтва. Марконі прызначыў кемлівага хлопца сваім памочнікам. Праз два гады 17-гадовага Дэвіда адправілі працаваць на аддалены маяк. Ён зарабіў грошы і вывучыў прынцып дзеяння радыётэлеграфа. Пасля вяртання ў 1909 г. у Нью-Йорк Сарнаў сур’ёзна займаўся самаадукацыяй: наведваў лекцыі па электратэхніцы, чытаў спецыяльную літаратуру. У 1910 г. упартага супрацоўніка прызначылі менэджэрам той самай радыёстанцыі, якая пасля гісторыі з “Тытанікам” зрабіла Сарнаў знакамітым.

14 красавіка 1912 г. 21-гадовы аператар самай моцнай у свеце радыёстанцыі, усталяванай на даху нью-йоркскага універмага “Wanamaker”, Давід Сарнаў прыняў радыёграму, адпраўленую з борта карабля, які знаходзіўся за 1.400 міль: “Параход “Тытанік” сутыкнуўся з айсбергам і хутка ідзе на дно”. Яшчэ трое сутак пасля гэтага Давід не пакідаў сваё рабочае месца і прымаў паведамленні пра падрабязнасці трагедыі. Газетны магнат Уільям Рэндалф Херст (мы ўзгадвалі яго раней як канкурэнта Джозэфа Пулітцэра) выкупіў тэкст гэтых радыёграм, надрукаваў іх на старонках “American”. Публіка пабачыла цудоўныя магчымасці радыё.

У 1914 г. Давіда перавялі ў галаўны офіс кампаніі і прызначылі інспектарам радыёабсталявання судоў і берагавых пабудоў у гавані Нью-Йорка. Тут ён узяўся за здзяйсненне свайго плана папулярызацыі радыё. У 1915 г. ён напісаў кіраўніцтву кампаніі службовую запіску, дзе выклаў план ператварэння радыё ў “бытавы прыбор накшталт фанографа, які б дазволіў прымаць трансляцыі музычных перадач”. Ідэя была занадта нязвыклай, кіраўніцтва яе адхіліла як бесперспектыўную. Тым больш, што пачалася першая сусветная вайна, якая вымагала зусім іншых прыярытэтаў.

У 1919 г. кантрольны пакет акцый “American Marconi” выкупіў амерыканскі радыёканцэрн “Radio Corporation of America” (RCA), створаны пад патранажам кампаніі “General Electric”. У новай структуры Сарнаў быў прапанаваны пост менэджэра камерцыйнага аддзела. Давід скарыстаў гэту магчымасць і вярнуўся да сваёй ідэі, прадставіўшы кіраўніцтву план, некалі адхілены “Marconi”.

У пачатку 1920 г. “музычная скрынка” (music box) была запушчана ў серыйную вытворчасць. Да 1924 г. як мінімум 2,5 мільёны амерыканскіх сем’яў купілі сабе гэта цудоўнае вынаходніцтва. У 1926 г. канцэрн RCA стварыў першую нацыянальную радыёвяшчальную кампанію NBC, якая дазволіла слухачам па ўсёй краіне прымаць трансляцыі з Нью-Йорка. У 1930 г. Сарнаў стаў прэзідэнтам канцэрна RCA.

Далей Сарнаў заняўся стварэннем тэлебачання. Пра гэта мы пагаворым пазней.

3. Рэгулярнае вяшчанне

Пасля першай сусветнай вайны кампанія “Westinghouse”, галоўны вытворца электрычнага абсталявання, паспрабавала асвоіць міжнародную сферу бяздротавага тэлеграфа. Асаблівым поспехам гэта прадпрыемства не закончылася, бо цяжка было канкурыраваць з канцэрнам RCA, які валодаў большасцю патэнтаў. Аднак некаторыя дырэктары зацікавіліся магчымасцямі бяздротавай тэлефаніі, кампанія выдзеліла нейкія сродкі на даследаванні ў гэтай вобласці. Доктар Фрэнк Конрад паспрабаваў пабудаваць новы звышмоцны перадатчык. Ён не толькі пабудаваў такі перадатчык у лабараторыі “Westinghouse”, але і ўсталяваў другі апарат у сябе дома, над гаражом, і таму мог працягваць эксперыменты і па вечарах. Праз год, у красавіку 1920 г., Конрад атрымаў ліцэнзію на сваё прыстасаванне, названае “Станцыяй 8 XK”.

Вечарамі вынаходнік працаваў над удасканаленнем дызайну апарата і перадаваў сігналы. Хутка высветлілася, што яго паведамленні слухаюць уладальнікі аматарскіх прыёмнікаў. Конраду сталі дасылаць лісты, тэлефанаваць — каментаравалі змест і якасць перадачы. Праз нейкі час гэтыя слухачы стварылі праблему. Сталі патрабаваць трансліраваць тую ці іншую музыку, турбавалі нават ноччу. Праблема была вырашана такім чынам, што вяшчанне зрабілі рэгулярным (па дзве гадзіны два вечары на тыдзень). Колькасць слухачоў імгненна вырасла, а чальцы сям’і доктара Конрада сталі першымі “дыск-жакеямі”.

Кампанія “Westinghouse” вырашыла пабудаваць вялікі перадатчык ва Усходнім Пітсбургу. Так у 1920 г. узнікла станцыя KDKA. Адначасова вяшчанне пачалося і ў Дэтройце, на станцыі WWJ.

Хаця Давід Сарнаў выказаў ідэю “музычнай скрынкі” на некалькі год раней, віцэ-прэзідэнт “Westinghouse Electric and Manufacturing Company” Хары Дэвіс паклаў пачатак камерцыйнаму хатняму радыё. Ён вырашыў, што інтарэс, выкліканы рэгулярным вяшчаннем, прывядзе да продажу радыёпрыёмнікаў, што, у сваю чаргу, акупіць выдаткі на трансляцыю.

Каб стымуляваць інтарэс да новай станцыі і, вядома, прапагандаваць прыёмнікі, было паведамлена, што па радыё будуць перадавацца вынікі прэзідэнцкіх выбараў 1920 г. Тэма выбараў асвятлялася таксама і станцыяй WWJ.

Эксперымент у Пітсбургу натхніў бізнесменаў, і хутка былі заснаваны яшчэ некалькі станцый. У Нью-Йорку вяшчанне пачалося ў 1921 г. Адкрыліся станцыі і ў іншых гарадах. У “Westinghouse” з’явіліся канкурэнты. Узрастанню інтарэсу да радыё паспрыялі паведамленні пра выратаванні на моры, пра падарожжы, што ладзіліся ў дзікіх мясцовасцях.

Калі радыё перайшло да рэгулярнага вяшчання, сталі перадаваць музыку і голас чалавека, прыёмнік з’явіўся ў многіх дамах, публіка проста вар’яцела на глебе радыёманіі. У 1922 г. прамысловасць ЗША была не ў стане забяспечыць попыт на радыёпрыёмнікі.

У другой палове 1921 г. ліцэнзіі выдалі 32 новым станцыям, а ў першай палове 1922 г. гэта колькасць узрасла да 254. Хаця існавалі праблемы з фінансамі, зместам перадач, тэхнічным забеспячэннем, радыё як мас-медыя імкліва развівалася.

Першая радыёкампанія (некалькі радыёстанцый) — Нацыянальная Радыёкампанія (“National Broadcasting Company” (NBC) — была заснавана ў 1926 г. “Columbia Broadcasting System” (CBS) была створана ў 1927 г., за ёй — “American Broadcasting System” (ABC) і “Mutual Broadcasting System”. 4 галоўныя кампаніі з’ядналі тысячы мясцовых станцый і тым самым ператварылі радыё ў агульнанацыянальную з’яву.

У той жа час радыё як з’ява грамадскай камунікацыі зрабіла значны крок наперад. Станцыі сталі перадаваць оперы, канцэрты, навіны, музыку для танцаў, лекцыі, царкоўныя службы.

Разам з тым выявілася сур’ёзная праблема — хто і як будзе плаціць за радыёвяшчанне. Калі вялікія вытворцы электрычнага абсталявання яшчэ маглі дазволіць сабе фінансаваць радыёстанцыі і існаваць без прыбытку ад продажу радыёпрыёмнікаў, то для маленькіх прадпрыемстваў, якія не мелі дачынення да іншай прыбытковай вытворчасці, такі бізнес быў цалкам стратны. Толькі тыя бізнесмены, якія мелі гарантаваныя крыніцы даходу ў іншай сферы, маглі займацца радыё.

Паміж 19 сакавіка і 30 красавіка 1923 г. закрыліся 42 станцыі. У маі — 26 банкруцтваў. У чэрвені 1923 г. замаўчалі яшчэ 50 радыёстанцый. За перыяд з 19 сакавіка па 31 ліпеня 143 станцыі спынілі сваё існаванне.

Для існавання новай прамысловасці былі неабходны фінансавыя ўкладанні. Нью-йоркскія бізнесмены спрабавалі атрымоўваць грошы наўпрост ад слухачоў. Пасля першых спроб стала ясна, што аўдыторыя пагодзіцца слухаць усё што заўгодна, абы не плаціць са сваёй кішэні за высакаякасныя перадачы.

Прапаноўваліся і іншыя схемы фундавання. Давід Сарнаў лічыў, што багатыя філантропы павінны выдзяляць сродкі на радыё, гэтак жа сама, як яны выдзяляюць грошы на універсітэты, шпіталі і бібліятэкі.

У 1922 г. станцыя WEAF стала прадаваць свой эфірны час кампаніі па продажы нерухомасці ў Лонг-Айлендзе. Іншыя сур’ёзныя кампаніі пачалі спансіраваць радыёпраграмы. Напрыклад, універсальная крама плаціла за гадзінную музычную праграму. Тытунёвая фірма фінансавала выступленне якога-небудзь артыста. Публіцы спадабаліся такія шоу, яна патрабавала працягу.

Спачатку спонсары не рэкламавалі адкрыта свой тавар. Проста ўзгадвалася іх імя. Але нават у такой форме “гандаль на радыё” выклікаў пратэст з боку Камітэта па камерцыі і некаторых грамадскіх дзеячоў.

Урэшце, сітуацыя з газетамі, якія сталі размяшчаць рэкламу на сваіх старонках, каб зрабіць выданне масавым, стала прыкладам і для радыё. Працэс пранікнення рэкламы на радыёвяшчанне быў непазбежны.

Спачатку рэкламныя аб’явы былі абмежаваныя. Але праз нейкі час рэклама стала адкрытай і надакучлівай. Нельга сказаць, каб публіка з радасцю вітала камерцыйныя паведамленні. Але была згодна мірыцца з імі, каб слухаць цікавыя праграмы.

Перадачы хутка атрымалі вялікую аўдыторыю. Грошы ад рэкламы дазволілі наймаць прафесіяналаў. Выступленні комікаў, спевакоў, музычных груп з энтузіязмам прымаліся слухачамі. Сталі папулярнымі штотыднёвыя “драмы”. З’явіліся праграмы для дзяцей, спартыўныя перадачы. Разнастайнасць зместу спрыяла шырокай папулярнасці радыё.

4. Залаты век радыё

У 1930—1940-я гг. радыё перажывала перыяд росквіту. Гэта быў час выпрабаванняў для амерыканскага грамадства. Вялікая Дэпрэсія і другая сусветная вайна паўплывалі на лёс кожнага грамадзяніна. Але радыё не вельмі пацярпела ад гэтых катаклізмаў.

Колькасць радыёпрыёмнікаў у ЗША

Год	Колькасць сем’яў (у тысячах)	Колькасць радыёпрыёмнікаў
1922	25,687	0,02
1925	27,540	0,2
1930	29,905	0,4
1935	31,892	1,0
1940	34,855	1,5
1945	37,503	1,5
1950	43,468	2,1
1955	47,788	2,5
1960	52,610	3,7
1965	57,521	4,1
1970	62,875	5,1
1975	71,120	5,6
1980	80,776	5,5
1981	82,400	5,5
1982	83,527	5,5
1983	83,918	5,5
1984	85,407	5,5
1985	85,789	5,5

Да канца 1930-х гг. на адну амерыканскую сям’ю прыходзіўся крыху больш, чым адзін прыёмнік. Рост колькасці прыёмнікаў працягваўся, нягледзячы на 10 год эканамічнай дэпрэсіі. Гэта было дзесяцігоддзе вялікага стрэсу для кожнага амерыканца. Мільёны страцілі працу. Тым не менш, колькасць асоб, якія мелі дома прыёмнік, падвойвалася кожныя пяць год. Сем’і, якія не маглі знайсці сродкі на новы апарат, рамантавалі стары. Мэбля распрадавалася, але прыёмнік быў у кожным доме.

Музычнымі і забаўляльнымі перадачамі радыё магло ўзняць настрой. Вячэрнія драмы, мыльныя оперы, прыгоды на Дзікім Захадзе дапамагалі перажыць цяжкі час.

Пасля другой сусветнай вайны кожная сям’я мае ўжо больш чым адзін прыёмнік. Радыё стала з’явай ва ўсіх сэнсах. Тэхнічная дасканаласць. Ёсць магчымасць для прамога эфіру ў любой кропцы зямнога шара. Вяшчанне робіцца сапраўдным мастацтвам, з’яўляюцца выдатныя журналісты.

Падчас другой сусветнай вайны ўсе рэсурсы радыё мабілізуюцца федэральным урадам. Ваенныя паведамленні, унутраная прапаганда, кампаніі за змяншэнне неваеннага выкарыстання грамадзянамі важных матэрыялаў (“усё для фронту, усё для перамогі”).

Пасля вайны радыё сутыкнулася з сур’ёзным канкурэнтам. З’явілася тэлебачанне. Тэлебачанне магло задаволіць патрэбы людзей у інфармацыі і забавах значна больш эфектыўна, чым радыё. Спачатку радыёаматары аптымістычна меркавалі, што за доўгія гады існавання гэтага сродку камунікацыі людзі прызвычаіліся да яго, таму так лёгка не памяняюць радыё на тэлебачанне. Але публіка выявіла непастаянства і хутка зрабіла выбар на карысць тэлебачання. Ранейшым медыя трэба было мяняцца ці знікнуць.

Радыё вымушана было надаць увагу тым сваім асаблівасцям, моцным бакам, якіх тэлебачанне не мела. Радыё пачало паступова перамяшчацца з гасцінай у спальню, на кухню, у аўтамашыну, на пляж. Транзістары зрабілі радыё партатыўным і выратавалі яго ад заняпаду, які ў той час перажылі і тэатр, і кіно.

Радыё знайшло сваю формулу поспеху. Яго слухаюць у тыя часы, калі тэлевізар недаступны. Вечарам, калі прыходзіць час навін, месца радыё заступае тэлебачанне. У сістэме сродкаў камунікацыі радыё па-ранейшаму займае важнае і трывалае месца.

ЛЕКЦЫЯ 6. ГІСТОРЫЯ ТЭЛЕБАЧАННЯ

План:

1. Узнікненне тэлебачання.

2. Эдвард Мэраў і Уолтэр Кронкайт.

3. Кабельнае тэлебачанне і вынаходніцтва відэамагнітафона.

4. Прыватная ўласнасць на медыя.

 

1. Узнікненне тэлебачання

Тэлебачанне прайшло перыяд усталявання і ўдасканалення, а таксама інтэгравалася ў амерыканскае грамадства значна хутчэй, чым радыё. Новым медыя не трэба было выпрацоўваць структуру кантролю з боку ўрада. Фінансавая аснова тэлебачання была яснай з самага пачатку. Публіка была ўжо прывучана да рэкламы. Тэлебачанне абяцала стаць яшчэ больш эфектыўным сродкам для продажаў. Не было праблем і з прыцягненнем рэкламадаўцаў. Аўдыторыя ведала і захаплялася рухомай карцінкай. Таму чакалася, што новае вынаходніцтва не сустрэне асаблівых перашкод.

Эксперыменты з тэлебачаннем пачаліся ў Францыі ў пачатку 1900-х гг. У 1937 г. у Злучаных Штатах дзейнічала ўжо 17 эксперыментальных тэлевізійных станцый. Узнікненню амерыканскага тэлебачання, як і радыё, паспрыяў Давід Сарнаў. У 1929 г. ён пазнаёміўся з Уладзімірам Зварыкіным і наняў яго на працу, пры гэтым даў яму магчымасць працаваць у сваіх лабараторыях.

У 1939 г. падчас сусветнай выставы ў Нью-Йорку канцэрн RCA (“Radio Corporation of America”), прэзідэнтам якога з 1930 г. быў Сарнаў, прадставіў публіцы тэлекамеру і тэлепрыёмнік.

У 1940 г. больш-менш рэгулярна вяшчалі 23 тэлестанцыі, якія, паўтараючы сітуацыю з радыё 20 гадоў таму, паказвалі перавыбары прэзідэнта Рузвельта.

У 1941 г. FCC зацвердзіла праект хатняга тэлебачання. У гэты час ужо існавала каля 5.000 прыватных тэлепрыёмнікаў (галоўным чынам, у Нью-Йорку і яго наваколлі). Некалькі малых станцый вялі рэгулярнае вяшчанне — дзве ці тры гадзіны на дзень.

Другая сусветная вайна ўнесла карэктывы ў развіццё новай прамысловасці. Серыйную вытворчасць тэлевізараў прыйшлося адкласці. Заводы кампаніі RCA былі пераарыентаваны на выпуск ваеннай прадукцыі. Сам Сарнаў у гады вайны служыў пры штабе генерала Эйзенхаўэра, дзе атрымаў званне брыгаднага генерала.

Аднак пасля заканчэння вайны развіццё тэлевізійнай тэхналогіі хутка пайшло наперад. Вайна канчаткова скасавала дэпрэсію ў грамадстве. Наогул, калі не браць пад увагу нязначныя рэгрэсіі, краіна ўступіла ў перыяд працяглага эканамічнага ўздыму, які не перапыняўся дзесяцігоддзі. Пакупніцкая здольнасць сярэдняй сям’і ўзрасла.

Вельмі хутка наяўнасць у сям’і тэлепрыёмніка стала вызначаць сацыяльны статус. У першыя гады існавання тэлебачання сям’я, якая не магла дазволіць сабе набыць новае прыстасаванне, вымушана была эканоміць на самым неабходным, каб усё ж такі набыць прыёмнік. “План лёгкай выплаты” (крэдыт), які зараз стаў характэрнай рысай амерыканскай эканомікі, ужо тады выкарыстоўваўся не вельмі заможнымі амерыканцамі для набыцця жаданых тэлевізараў. Імкненне выглядаць салідна прымушала некаторыя сем’і набываць тэлевізійную антэну і ўсталёўваць яе так, каб кідалася ў вочы, задоўга да таго, як у доме з’яўляўся тэлевізар. Гісторыі такога кшталту былі распаўсюджаны ў канцы 1940-х гг. Час Вялікай Дэпрэсіі, калі людзі на апошнія грошы куплялі радыёпрыёмнік для суцяшэння, для атрымання псіхалагічнага камфорту, быў забыты.

У пачатку 1946 г. на рынку нарэшце з’явіўся 10-цалёвы тэлевізар 630  TS коштам у 375 долараў. Краіна кінулася купляць навінку. У 1950 г. у ЗША налічвалася ўжо больш за 7 мільёнаў тэлевізараў, палову з якіх выпусціла RCA. Пачаўся сапраўдны бум, у выніку якога ў 1952 г. тэлевізары мелі ўжо 47% амерыканскіх сем’яў. RCA была падрыхтавана да гэтага: у 1953 г. NBC пачала рэгулярнае тэлевяшчанне, здымаючы тэлеперадачы па матывах сваіх жа радыёпраграм. Развітая інфраструктура з 238 станцый дазволіла NBC стаць першым нацыянальным каналам.

Давід Сарнаў узяўся і за каляровае тэлебачанне. У стварэнне яго ён інвесціраваў 130 мільёнаў долараў. Адразу публіка не вельмі захапілася навінкай. З-за вялізных укладанняў у распрацоўку і вытворчасць каляровых тэлевізараў прыбыткі кампаніі RCA ўпалі на чвэрць. Сарнаў не збіраўся здаваць пазіцыі. Прарыў адбыўся, калі Уолт Дысней вырашыў размясціць сваю праграму “Цудоўны свет Дыснея” на NBC, якая магла трансліраваць яе ў колеры. У выніку ў 1963 г. вытворчасць каляровых тэлевізараў стала сапраўднай індустрыяй. Доля RCA ў ёй склала 70%.

Давід Сарнаў выйшаў на пенсію ў 1969 г., хутка пасля таго, як камеры RCA перадалі на Зямлю выяву астранаўта Ніла Армстронга на паверхні Месяца. Гэта быў сапраўдны трыумф кампаніі.

Аднак нават на пенсіі Сарнаў працягваў ставіць перад RCA новыя задачы. Пабачыць іх увасобленымі яму не ўдалося — ён памёр у снежні 1971 г. А RCA яшчэ доўга была лідэрам сусветнай электронікі. У 1977 г. кампанія прадставіла першы “думаючы тэлевізар”, які аўтаматычна рэгуляваў настройку колеру, а таксама адзін з першых хатніх відэамагнітафонаў. У 1979 г. кампанія зрабіла стомільённую тэлевізійную трубку, а ў сярэдзіне 1980-х гг. — тэлевізар з стэрэагукам. У 1986 г. RCA была прададзена бацькоўскаму прадпрыемству — “General electric”, якое, у сваю чаргу, прадала яе ў канцы 1987 г. “Thompson Comsumer Eletronics” — аднаму з сусветных лідэраў у вытворчасці бытавой электронікі, які зараз працуе над сістэмай лічбавага тэлебачання высокай дакладнасці. Развіццё гэтай тэхналогіі Сарнаў прагназаваў яшчэ 30 год назад.

Мы ўсё ж крышку забеглі наперад. Вернемся зноў у 1950-я гг.

Першы камерцыйны каляровы паказ адбыўся ў 1951 г., як і першае вяшчанне “ад берага да берага” (было паказана адкрыццё прэзідэнтам Гары Трумэнам Японскай канферэнцыі па пытаннях міру, што праходзіла ў Сан-Францыска). У тым жа годзе сенатар-дэмакрат Эстэс Кефаўвер (Тэнэсі) выкарыстаў магчымасці тэлебачання, каб паведаміць пра ход свайго расследавання арганізаванага злачынства. На працягу тыдняў уладальнікі тэлепрыёмнікаў запрашалі суседзяў і разам глядзелі, як злачынцы адказваюць перад камерай на пытанні. Кефаўвер стаў адным з першых палітыкаў, які меў уласную выгаду ад папулярызацыі сваёй асобы праз ТБ. Раней ён быў невядомы, прадстаўляў малы штат. Такі ўдалы ход даў яму магчымасць быць намінаваным у якасці кандыдата ад дэмакратаў на пасаду віцэ-прэзідэнта ў 1956 г.

Тэлебачанне, наогул, рэвалюцыянізавала прэзідэнцкую палітыку: мільёны гледачоў змаглі зблізу пабачыць твар прэтэндэнта і ацаніць ягоную асобу. У 1960 г. былі паказаны дэбаты паміж двума кандыдатамі — Рычардам Ніксанам і Джонам Кэнэдзі. Буйны план Кэнэдзі прынёс яму перавагу. Выява Ніксана стварала ўражанне, быццам кандыдату ў прэзідэнты трэба пагаліцца. Мяркуюць, што апошняй кропляй на карысць Кэнэдзі з’явіўся менавіта тэлевізійны паказ, які падкрэсліў знешнюю беззаганнасць прэтэндэнта.

Першыя тэлевізары выкарыстоўвалі вакуумныя трубкі і мелі адносна малыя экраны. У тыповага дамашняга тэлевізара 1950 г. экран быў не намнога большы, чым палова кніжнай старонкі. Такі тэлепрыёмнік каштаваў каля 300 долараў (на цяперашнія грошы гэта раўнялася б прыкладна 1.000 долараў). Тэлевізары з “вялікім экранам” (памерам з цэлую кніжную старонку) былі рэдкасцю і каштавалі, як палова кошту новага аўтамабіля. Падчас наступнага дзесяцігоддзя памер экрана, колькасць каляровых тэлевізараў і надзейнасць тэлепрыёмнікаў прагрэсіравалі вельмі хутка.

У 1960 г. колькасць тэлевізійных станцый узрасла да 500, 87% амерыканскіх дамоў мелі тэлепрыёмнікі.

Пасля 1975 г. рынак ЗША захапілі японцы, з’явілася якасная тэлевізійная тэхніка па нізкім кошце.

У 1990 г. у ЗША было больш за тысячу камерцыйных і 300 грамадскіх тэлестанцый. Практычна кожны амерыканец (98%) меў тэлевізар. Зараз ТБ мае найбольшую аўдыторыю з усіх сродкаў масавай інфармацыі.

Мы ўжо гаварылі, што, як толькі ТБ з’явілася, большасць станцый выкарысталі базу 3—4 былых радыёстанцый і ператварыліся ў тэлерадыёкампаніі (выключэнне — “Mutual Broadcasting System”). Многія вядучыя выпускаў навін (напрыклад, Уолтэр Кронкайт, мы пра яго пагаворым пазней) прыйшлі на ТБ, маючы шматгадовы вопыт працы ў якасці радыёжурналіста.

Калі з’явілася магчымасць не толькі слухаць, але і бачыць каментатара, асобы, зоркі ТБ-бізнесу сталі надзвычай папулярнымі і ўплывовымі людзьмі. Калі ў 1981 г. Уолтэр Кронкайт выйшаў на пенсію з CBS “Evening News”, ён быў чалавекам, якому давярала ўся Амерыка.

Колькасць тэлевізараў у ЗША

Год	Колькасць амерыканскіх сем’яў, млн	Сем’і, якія мелі тэлевізары, млн	Сем’і, якія мелі каляровыя тэлевізары, млн/працэнты		Працэнт насельніцтва, якое мела тэлевізары
1946	37,9	0,008	—	—	0,02
1950	43,5	3,9	—	—	9,0
1955	47,8	37,4	—	—	78,0
1960	52,6	45,8	0,3	0,07	87,0
1965	57,5	52,7	2,8	5,0	93,0
1970	62,9	58,5	20,9	36,0	95,0
1975	71,1	68,5	46,9	68,0	97,0
1980	80,8	76,3	63,4	83,0	98,0
1981	82,4	79,9	66,6	83,0	98,0
1982	83,5	81,5	71,4	88,0	98,0
1983	83,9	83,3	73,9	89,0	98,0
1984	85,4	83,8	75,8	90,0	98,0
1985	85,8	84,9	77,7	92,0	98,0

2. Эдвард Мэраў і Уолтэр Кронкайт

Эдвард Мэраў (Edward Murrow) вызначыў будучыя стандарты навін і “дакументальнага” вяшчання. Калі ён памёр (красавік 1965 г.), журналіст Эрык Севарэйд напісаў пра яго: “Эдвард Мэраў быў зоркай. Мы будзем жыць у яго водбліску доўгі час…”

Мэраў быў увасабленнем адказнага журналіста. Крытыкі пішуць пра яго пастаянны пошук ісціны, яго любоў да англійскай мовы, яго пашану да амерыканскай культурнай спадчыны.

У 1948 г. Мэраў прыйшоў на тэлебачанне. 18 лістапада 1951 г. ён змог прадэманстраваць аўдыторыі і свой стыль, і сваю індывідуальнасць. Першы выпуск яго шоу “Пабач гэта зараз” (“See it now”) паказваў Мэраў, які сядзеў перад двума маніторамі. На адным была выява маста Голдэн Гэйт і неба над Сан-Францыска. На другім — Бруклінскі мост і выява Нью-Йорка. На працягу 30 хвілін камеры таксама дэманстравалі Мэраў у Нью-Йорку. У праграме выкарыстоўвалася таксама тэлефонная размова Мэраў з Ховардам Смітам у Парыжы, запісаная загадзя.

Так Мэраў і Фрэд Фрэндлі, яго прадзюсер на радыё і тэлебачанні на працягу 10 год, трансфармавалі радыё-шоу “Пачуй гэта зараз” (“Hear it now”) для новага сродку камунікацыі. Гэта быў час “жывога” эфіру. Надзвычай старанна падрыхтаваныя праграмы Мэраў, яго сумленнасць, глыбокі пераканаўчы голас, высакародныя манеры зрабілі яго аўтарытэтам для нацыі.

Праграма “Пабач гэта зараз” не мела, аднак, доўгага жыцця. У 1952 г. Мэраў паехаў у Карэю. Шоу “Нараджэнне Хрыстова ў Карэі”, якое ён зрабіў па выніках свайго падарожжа, упершыню працягвалася не 30 хвілін, а гадзіну. Гэта быў першы тэлевізійны рэпартаж з месца баёў, і гаварылася ў ім пра марнасць і тупіковасць карэйскай вайны.

Ціск на СВS распачаўся, калі Мэраў і Фрэндлі падрыхтавалі гісторыю пра маладога афіцэра запасу Міла Радулавіча, якога кваліфікавалі як “небяспечнага”, “ненадзейнага” афіцэра, бо яго бацька і сястра чыталі “падрыўныя” газеты.

Востры характар мелі і папярэднія праграмы Мэраў. У СВS з’явіліся праблемы — рэкламадаўцы сталі байкаціраваць праграму “Пабач гэта зараз”.

Нарэшце, здымачная група наведала мясцовасць Радулавічаў. Паказалі, што газета, якую чытаў бацька афіцэра, была выданнем на сербскай мове. Гэта газета падтрымлівала Маршала Ціта. Напрыканцы праграмы Мэраў прамовіў: “Што б ні здаралася ў адносінах паміж асобай і дзяржавай, мы самі з гэтым разбярэмся. Не трэба абвінавачваць Маленкова, Мао Цзэдуна ці нават нашых саюзнікаў. Нам здаецца — мне і Фрэду Фрэндлі,— што гэта прадмет, па якім можна спрачацца бясконца…”

Пасля з лейтэнанта Радулавіча знялі падазрэнне ў ненадзейнасці.

У тым жа 1953 г. Мэраў распачаў серыю сваіх знакамітых інтэрв’ю “Person to Person”. Агіда, якую Мэраў выказваў датычна некаторых бакоў шоу-бізнесу на тэлебачанні, спарадзіла складанасці ў адносінах паміж ім і прэзідэнтам СВS Фрэнкам Стэнтанам. Гэта праграма пра існавала да 26 чэрвеня 1959 г. Мэраў быў вядомы сваім нефармальным стылем. За гады існавання перадачы “Person to Person” у ёй удзельнічала 500 гасцей. Праграма заўсёды займала “верхняе” месца ў рэйтынгу.

Выпуск “See it now” ад 9 сакавіка 1954 г. быў адным з самых рэзкіх у гісторыі амерыканскага тэлебачання. Мэраў абурала пазіцыя сенатара Джозэфа Мак-Карці: ледзь не ўсе амерыканцы абвінавачваліся ў “падрыўной дзейнасці”. У гэтай перадачы Мэраў сказаў: “Мы абвяшчаем сябе — такія мы і ёсць — абаронцамі свабоды за мяжой. Што засталося ад гэтага? Мы не можам абараняць свабоду за мяжой, калі не маем яе дома. Дзеянні старшага сенатара з Вісконсіна напужалі і ўстрывожылі нашых саюзнікаў за мяжой і задаволілі нашых ворагаў. Хто вінаваты ў гэтым? На самай справе, не ён. Ён не стварыў атмасферу страху, ён толькі выкарыстаў яе, і даволі паспяхова. Касій меў рацыю: “Прычына, дарагі Брут, не ў размяшчэнні зорак, а ў нас саміх…” Добрай ночы. Жадаю ўдачы”.

Мэраў імкнуўся растлумачыць публіцы розніцу паміж нелаяльнасцю і разыходжаннем у поглядах.

У ліпені 1958 г. выхад “See it now” быў спынены кіраўніцтвам СВS. Мэраў працягваў працаваць над начнымі выпускамі навін на радыё. Двойчы на тыдзень ён з’яўляўся і на тэлеэкране. У 1960 г. ён падрыхтаваў праграму (у рамках шоу “CBS reports”) “Ураджай сораму”, якая паказвала ўмовы жыцця рабочых-імігрантаў. Пасля 1961 г. ён канчаткова расчараваўся ў тэлебачанні з прычыны яго камерцыйнай прыроды. Мэраў узначаліў інфармацыйнае агенцтва US. У 1963 г. хвароба вымусіла яго выйсці на пенсію.

Дзейнасці Эдварда Мэраў даваліся розныя, нават супрацьлеглыя, ацэнкі. Ворагі характарызавалі яго як “апошняга майстра інсінуацый, паклёпу і беспадстаўных абвінавачанняў”. Але, відаць, найбольш пахвальныя словы былі выказаныя ў адрас Мэраў супрацоўнікам NBC, тэлекампаніі-канкурэнта. Ён падзякаваў Мэраў за тое, што ён прапаноўвае “выбар, мэту і прыклад”.

У 1960-я гг. найбольш яркай асобай сярод журналістаў СВS робіцца Уолтэр Кронкайт (Walter Cronkite). У сярэдзіне 1970-х гг. ім будзе захапляцца ўся Амерыка. Ён распавядае пра прэзідэнцкія выбары, вайну ў В’етнаме, расавыя канфлікты, забойствы, “Уотэргейт” і робіць праграмы на іншыя тэмы.

У 1950 г. Кронкайт прыйшоў на СВS. Спачатку планавалася, што Кронкайт будзе весці рэпартажы з Карэі. Але ён стаў вядомы як рэпарцёр СВS у Вашынгтоне. За Кронкайтам замацавалася рэпутацыя чалавека, адданага “жорсткім навінам”. Кронкайт быў таксама і зоркай многіх дакументальных шоу СВS, такіх, як “Сведка гісторыі”, “Дваццатае стагоддзе”, “СВS паведамляе”.

Калі амерыканцы пачалі ваенныя дзеянні ў В’етнаме, Кронкайт, як і большасць журналістаў, асабліва не задумваўся над сэнсам таго, што адбывалая ў В’етнаме. У 1965 г. ён нават быў на борце самалёта, які бамбіў джунглі над Данангам. Але пазнейшыя яго рэпартажы выяўляюць крытычную пазіцыю да вайны ў В’етнаме.

У 1968 г., аглядаючы наступленне амерыканскіх войскаў, Кронкайт так закончыў свой каментар: “…сказаць, што мы дайшлі да мёртвай кропкі, здаецца найбольш рэалістычным …адзіны рацыянальны выхад …павінны весці перамовы, і не як пераможцы”. У наступныя гады рэпартажы СВS рабіліся ўсё больш крытычнымі ў дачыненні да палітыкі амерыканскага ўрада.

Белы дом і Рычард Ніксан лічылі СВS сваім галоўным ворагам. Кронкайту належалі лепшыя рэпартажы, прысвечаныя “уотэргейцкаму” скандалу. Быў вядомы Кронкайт і як рэпарцёр па праблемах космасу.

3. Кабельнае тэлебачанне і вынаходніцтва відэамагнітафона

Мяркуюць, што выкарыстанне кабелю для перадачы тэлесігналу адбылося ў 1950 г. у Лансфардзе, Пенсільванія. Роберт Тарлтан, якому належала крама радыё- і тэлезапчастак, атрымліваў шмат скаргаў наконт прыёму. Людзі прыносілі тэлевізары і скардзіліся, што з імі нешта не ў парадку. Тарлтан зразумеў, у чым сутнасць праблемы: горад размяшчаўся ў 65 мілях ад Філадэльфіі, за гарой, што перабівала сігнал.

Тарлтан вырашыў паставіць вялікую антэну і за штомесячную плату забяспечваў падключэнне да яе кожнага дома. Свой новы бізнес ён назваў “Panther Valley Television Company”.

Ідэя пачала развівацца. Хутка CATV (“Community Antenna Television System”) размясціла свае аддзяленні ва ўсіх частках краіны. Галоўным чынам, гэта былі маленькія фірмы ў аддаленых пасёлках, дзе жылі дзве сотні гледачоў.

З цягам часу ў ідэі з’яўляліся новыя і новыя паслядоўнікі. У тэлестанцый гэта пачало выклікаць пратэст. Яны разглядалі кабельныя сістэмы як паразітаў, якія нічога не плацяць за распаўсюджванне сігналу, а прыбытак маюць.

Урэшце, былі выпрацаваны правілы, што можна і што нельга перадаваць па кабельных сетках.

Да 1980-х гг. колькасць гарадоў, гарадкоў і іншых тэрыторый, ахопленых кабельным тэлебачаннем, рэзка ўзрасла. Некаторыя з кабельных сістэм ператварыліся ў велізарныя карпарацыі. У пачатку 1980-х гг. было больш чым 4.000 кабельных сістэм, каля 20% амерыканскіх сем’яў прымалі ТV-сігнал такім шляхам. У 1987 г. — ужо 45%.

Кабельнае тэлебачанне не надта адрозніваецца ад “паветранага”, але дае магчымасць значна шырэйшага выбару. За штомесячную плату можна скласці набор ТВ-каналаў, які, як правіла, уключае “звычайныя“ плюс спецыяльныя каналы: надвор’е, спорт, рэлігійныя праграмы і г.д. За дадатковую плату можа быць дададзены кінаканал.

Між тым тэлебачанне хутка развівалася, а карпарацыя AMPEX у Нью-Йорку распрацоўвала прыстасаванне, якому суджана было моцна паўплываць як на тэлебачанне, так і на кінапрамысловасць. У 1952 г. Чарльз Джынберг разам з яшчэ пяццю інжынерамі AMPEX спрабаваў запісаць тэлевізійную праграму на магнітную стужку. Выкарыстанне магнітнай стужкі ў якасці сродку для запісу аўдыёпраграм было ўжо шырока распаўсюджана, таму сама ідэя не з’яўлялася занадта рэвалюцыйнай. Існавала тэхналогія, якая ўжывалася для запісу тэлевізійных праграм, але працэс гэты быў цяжкі, недасканалы, запіс атрымліваўся няякасны.

Пасля шматлікіх дапрацовак канструкцыя атрымала назву VTR (Video Tape Recorder). Гэта быў апарат памерам з валізку, у якім выкарыстоўваліся дзве ратацыйныя галоўкі. Запіс ішоў на стужку 2 цалі шырынёй. Па сённяшніх стандартах бабіны былі занадта вялікія — 12 цалей у дыяметры.

Практычная карысць вынаходніцтва была ацэнена імгненна. Першай ужыла новую тэхналогію CBS. Канал перадаў шоу “Дуглас Эдвард і навіны” ў запісе 30 лістапада 1956 г.

Відэамагнітафон хутка стаў неад’емнай часткай тэлепрактыкі, але публіцы ён быў яшчэ невядомы. Затое тэлестудыям ён дапамагаў вырашаць шэраг праблем. Памылкі, недарэчнасці пры здымках маглі быць папраўлены, нейкія перадачы можна было ставіць у расклад у зручны час. Стужка падлягала рэдагаванню, можна было скараціць час перадачы.

Відэамагнітафоны пачалі ўжываць і адукацыйныя ўстановы. Запанавала думка, што відэамагнітафон рэвалюцыйным чынам зменіць сістэму адукацыі.

У 1970-х гг. памер VTR зменшыўся, вывучалася магчымасць замены бабін на што-небудзь іншае. Некаторыя вынаходнікі імкнуліся зрабіць так, каб можна было размясціць стужку ўнутры касеты, а касету проста ўставіць у магнітафон і націснуць кнопку.

З вынаходніцтвам касеты пачаўся бум на відэамагнітафоны. Запісвалі, што толькі можна. Рэцэпты прыгатавання ежы, п’есы Шэкспіра, спартыўныя матчы, старыя фільмы. Але зрабіць відэамагнітафон масавым адразу не ўдалося. Перашкодай стаўся тэхналагічны канфуз. Выпускаліся магнітафоны розных тыпаў, і іх сістэмы не супадалі. Сітуацыя нагадвала эфірны хаос першых год існавання радыё.

Калі частка бізнесменаў страціла мільёны, тады, нарэшце, з’явіліся адзіныя стандарты. І відэамагнітафон стаў масавым прадуктам.

Год	Колькасць прададзеных відэамагнітафонаў, тыс.	Колькасць сем’яў, тыс.	Колькасць ВМ на сям’ю	Працэнт сем’яў — уладальнікаў ВМ
1977	200	74,100	0,002	—
1978	459	76,000	0,006	0,8
1979	507	77,300	0,006	1,4
1980	763	90,776	0,009	2,3
1981	1,361	82,400	0,1	3,3
1982	2,300	83,527	0,2	5,3
1983	4,091	83,918	0,4	9,3
1984	7,016	85,407	0,8	17,3
1985	11,853	86,689	0,13	30,3
1986	13,174	88,458	0,14	44,3

4. Прыватная ўласнасць на медыя

У ЗША прыватная ўласнасць на медыя — звычайная рэч. Многія амерыканцы былі б супраць дзяржаўнай уласнасці таму, што гэта стварыла б пагрозу свабодзе слова, прывяло б да ўмяшальніцтва ў “рынак ідэй” і мела б вынікам аднабаковую камунікацыю — ад урада да грамадзян. Калі ўрад кантралюе выпуск навін, у людзей малы шанц даведацца, чым займаецца кіраўніцтва краіны, і паўплываць на яго паводзіны.

Толькі адзін прыклад таго, што рэальна адбываецца, калі СМІ належаць толькі дзяржаве. Усім вядома, як савецкі ўрад адрэагаваў на чарнобыльскі выбух і як гэта падзея асвятлялася ў саюзных сродках інфармацыі.

У 1987 г. у савецкім часопісе “Журналист” карэспандэнт сварылася на заходнія, у прыватнасці, амерыканскія медыя, абвінавачваючы іх у нагнятанні істэрыі, распальванні нязначнай праблемы. Крытыкавала яна і загалоўкі амерыканскіх выданняў: “Тысячы ахвяр”, “Брацкія магілы загінулых”, “Вымерлы Кіеў”, “Уся зямля Украіны атручана”. Амерыканцы, у сваю чаргу, адрэагавалі на крытыку.

“Вашынгтон пост”: “Савецкія сродкі масавай інфармацыі абвінавачваюць Захад у тым, што ён стварыў з інцыдэнту “прапагандысцкае воблака” з мэтай атруціць міжнародную атмасферу.

Тэлерадыёкарпарацыя ABC: “Саветы ніколі не прызнаюць памылак… Калі б іх не крытыкаваў Захад, яны непазбежна пераходзяць у наступ”.

Для ўзмацнення праведнага гневу расійскай журналісткі амерыканцы далі падставу: у адным з амерыканскіх часопісаў быў надрукаваны артыкул: “Ці не хапілі мы праз край у чарнобыльскім пытанні?”. Журналістка дае такі каментар гэтаму артыкулу: “Дзеля сенсацыі амерыканскія журналісты гатовыя забыцца пра прынцыпы прафесіі і інтарэсы суайчыннікаў. Пасля некаторыя з іх выразілі гатоўнасць пакаяцца. Лепш позна? Лепш адразу працаваць сумленна; не спатрэбіліся б тады запозненыя прызнанні”.

Прыведзены каментар — добрая ілюстрацыя таго, што ўяўляе з сябе дзяржаўная ўласнасць на сродкі масавай камунікацыі ў дзеянні.

Амерыканцы адзначаюць, што такая сітуацыя ў Савецкім Саюзе назіралася да Гарбачова. “Падчас яго прэзідэнцтва ўрад дазволіў палітычную крытыку, тады зноў абмежаваў яе на пачатку 1991 года. Гэта незалежныя замежныя медыя, якія мабілізавалі дэмакратычныя сілы, перамаглі Жнівеньскі дзяржаўны пераварот”.

Прыватная ўласнасць на сродкі масавай інфармацыі дае магчымасць для пастаяннай крытыкі ўрада. А таму недзяржаўныя медыя нідзе ў посткамуністычнах краінах не любілі і працягваюць не любіць.

ХРАНАЛОГІЯ

Гісторыя электронных сродкаў масавай інфармацыі ў ЗША

1876	Аляксандр Грэхем Бел дэманструе тэлефон і стымулюе бачанне эры вяшчання, у тым ліку і тэлефона.
1884	Вынаходніцтва дыска Ніпкава асноўвае тэхніку развёрткі адлюстравання — крок да перадачы вобразаў.
1894	Кінетаскоп Томаса Эдысана натхняе на інтэнсіўныя эксперыменты з рухомымі карцінкамі.
1895	Гільельма Марконі дасылае паведамленні па бяздротавым тэлеграфе ў бацькоўскім маёнтку. Браты Люм’ер пачынаюць эпоху кінематографа.
1897	Марконі адкрывае сваю кампанію ў Англіі.
1899	Марконі наведвае ЗША, перадае па бяздротавым тэлеграфе спаборніцтва на Кубак Амерыкі, адкрывае сваю кампанію ў Амерыцы, дэманструе перавагі новага сродку камунікацыі для арміі і флоту.
1901	Рэджынальд Фэсэндэн эксперыментуе з перадачай голасу, дасягае першага поспеху.
1904	Джон Амброз Флемінг у Англіі вывучае радыёхвалі.
1906	Лі дэ Форэст вынаходзіць электронную лямпу. У вечар перад Нараджэннем Хрыстовым Фэсэндэн перадае па радыё чалавечы голас, таксама гучыць музыка.
1907	Радыётэлефонная кампанія Лі дэ Форэста пачынае вяшчанне ў Нью-Йорку. Тэрмін “тэлебачанне” ўжыты ў “Scientific American”.
1908	Дэ Форэст вяшчае з Эйфелевай вежы.
1910	Дэ Форэст перадае оперу з Энрыка Каруза са сцэны “Метраполітэн”.
1912	Давід Сарнаў прымае радыёграму пра гібель “Тытаніка”. Эксперыменты з перадачай вобразаў з выкарыстаннем дыска Ніпкава. Новы закон патрабуе атрымання ліцэнзій на вяшчанне.
1913	AT&T пачынае набываць патэнты Лі дэ Форэста.
1915	Вяшчанне AT&T дасягае Сан-Францыска, выкарыстоўваецца вакуумны ўзмацняльнік.
1916	Дэ Форэст перадае музыку і вынікі выбараў у Нью-Йорку. Давід Сарнаў прадстаўляе кіраўніцтву “American Marconi” ідэю “музычнай скрынкі”.
1917	Пасля абвяшчэння Злучанымі Штатамі вайны Германіі радыёабсталяванне — камерцыйнае і аматарскае — апячатваецца ці канфіскуецца флотам. Барацьба за патэнты на вяшчанне па загаду ўрада прыпыняецца на час вайны.
1918	Флот кантралюе радыёвяшчанне ў ЗША. Адмова Кангрэса распараджацца вяшчаннем стымулюе прыватную ўласнасць.
1919	“Radio Corporation of America” набывае кантрольны пакет акцый “American Marconi”. Развіваецца аматарскае вяшчанне.
1920	Уладзімір Зварыкін праводзіць эксперыменты з тэлебачаннем. AT&T робіцца партнёрам RCA. Аматарскія станцыі вяшчаюць у многіх частках Амерыкі. “Westinghouse” спрабуе асвоіць міжнародную сферу бяздротавага тэлеграфа. Станцыя “Westinghouse” KDKA перадае вынікі прэзідэнцкіх выбараў.
1921	“Westinghousе” і “United Fruit” робяцца партнёрамі RCA, заключаюць пакт аб агульных ліцэнзіях.
1922	На працягу года выдадзена больш чым 500 ліцэнзій на радыёвяшчанне. Першая канферэнцыя ў Вашынгтоне, прысвечаная праблемам радыёвяшчання. AT&T пачынае эру рэкламы на радыё.
1923	Федэральная гандлёвая камісія пачынае даследаванне радыёманаполіі. Зварыкін дэманструе частковую электронную тэлевізійную сістэму.
1924	Прамова прэзідэнта Куліджа, якая перадаецца 26 злучанымі станцыямі, вяшчанне “з берага да берага”.
1925	Узнікненне 35 адукацыйных станцый.
1926	GE, “Westinghouse” i RCA арганізуюць “National Broadcasting Company” (NBC).
1927	Герберт Хувер з’яўляецца ў эксперыментальнай тэлеперадачы для AT&T. Стварэнне “Columbian Photograph Broadcasting System” (пазней — CBS). Філ Фарнсварт прэтэндуе на патэнт на электроннае тэлебачанне, атрымае яго праз тры гады. “Радыёакт” 1927 года. Створана Федэральная радыёкамісія. У кіно з’яўляецца гук.
1928	GE прадстаўляе “Веснік каралевы”, першую тэлевізійную драму.
1929	“Paramount” набывае 49% CBS. RCA купляе “Victor Talking Machine Company”. Бум на Уол-стрыт, фінансавая катастрофа.
1930	Эканамічны крызіс уводзіць радыё ў вадэвільную эру. Пачатак рэйтынга Крослі, пабудаванага на тэлефонных званках. Давід Сарнаў робіцца прэзідэнтам RCA.
1931	Узрастанне ролі і колькасці рэкламы на радыё.
1932	NBC цалкам належыць RCA. NBC пачынае вяшчанне з тэлестанцыі на Эмпайер Стэйт Білдынг.
1933	Армстронг дэманструе FM супрацоўнікам RCA.
1934	Прапанова зарэзерваваць 25% каналаў для адукацыі (Біль Вагнера — Хэтфільда) адхіляецца. Прыняты “Камунікацыйны Акт”.
1935	З’яўляецца аўдыёметр як сродак для падліку, ён робіцца асновай рэйтынга Нільсена. Армстронг дэманструе FM для прэсы.
1936	RCA ўкладвае $ 1.000.000 на развіццё тэлетэхналогіі. Кабель Нью-Йорк — Філадэльфія гатовы для выкарыстання.
1937	NBC перадае сімфонію, дырыжор — Тасканіні. Мабільны блок NBC працуе ў Нью-Йорку.
1938	Мэраў паведамляе па CBS пра далучэнне Аўстрыі. Праграма навін пачынае ўключаць інфармацыю пра падзеі з усяго свету. Калтэнборн паведамляе пра Мюнхенскі крызіс. Орсан Уэлс ставіць радыёдраму “Вайна сусветаў”. CBS купляе “Columbia Records”.
1939	Армстронг адкрывае FM-станцыю ў Элпіне, Нью-Джэрсі. RCA дэманструе тэлебачанне на Сусветным Кірмашы ў Нью-Йорку. Тэлебачанне мае абмежаваную камерцыйную аснову. Пачынаецца вытворчасць радараў.
1940	FCC вырашае, што тэлебачанне павінна мець FM-гук. З’езд дэмакратаў і рэспубліканцаў у тэлепраграме. Выбары першы раз на тэлеэкране. Мэраў паведамляе па CBS пра бамбардзіроўку Лондана.
1941	Тэлебачанне атрымлівае камерцыйную аснову.
1942	Вытворчасць тэлепрыёмнікаў прыпыняецца. Скарачаецца тэлевізійнае вяшчанне. Фарміруецца Упраўленне ваеннай інфармацыі. Утвараецца Радыёслужба Ваенных Сіл.
1943	Амерыканскі Вярхоўны Суд патрабуе ад NBC прадаць адну з яе тэлесетак. Нобель купляе “Blue Network”, якая атрымлівае новую назву — “American Broadcasting Company”. Дротавыя прыстасаванні для запісу выкарыстоўваюцца на Італьянскім фронце.
1944	Спонсарскія эксперыменты з камерцыйным тэлебачаннем.
1945	Захоп нямецкіх прыстасаванняў для запісу. FCC перамяшчае FM “вышэй” у радыёспектры. Узнаўленне вытворчасці прыёмнікаў.
1946	Стэнтан робіцца прэзідэнтам CBS. Мэраў, новы віцэ-прэзідэнт CBS, пачынае серыю дакументальных праграм. Адкрыццё паседжання Рады Бяспекі Аб’яднаных Нацый трансліруецца па TV. CBS і NBC дэманструюць каляровае тэлебачанне.
1947	Адкрыццё Кангрэса трансліруецца ўпершыню. FCC адхіляе хадайніцтва CBS аб каляровым вяшчанні.
1948	Упершыню членам FCC робіцца жанчына (Фрыда Хэнак). З’яўляюцца першыя відэамагнітафоны. Філадэльфія абвяшчаецца месцам з’езда з-за ўзнікнення там кабельнай сістэмы. Трумэн плануе перадвыбарчае турнэ замест тэлевяшчання. FCC “замарожвае” выдачу ліцэнзій на тэлевяшчанне. Уздым негрыцянскіх радыёстанцый.
1949	Упершыню па ТБ паказваецца інаўгурацыя. З’яўляецца “I Can Hear It Now” альбом.
1950	З’яўленне Пола Дропера ў шоу “Toast of the Town” (“Твар горада”) выклікае пратэст. Мэраў пачынае серыю “Hear It Now”.
1951	У Злучаных Штатах рэзка падае наведванне кінатэатраў. Хваля закрыцця кінатэатраў. Вядуцца перамовы наконт аб’яднання ABC — “Paramount Theater”. NBC пачынае серыю “Today”. CBS пачынае серыю Мэраў-Фрэндлі “Пабач гэта зараз” (“See it now”).
1952	FCC рэзервуе тэлевізійныя каналы для адукацыі. Папраўкі да “Communication Act”. FCC скасоўвае “замарожванне” выдачы ліцэнзій.
1953	Зліццё ABC i “Paramount”. У Х’юстане пачынаецца вяшчанне некамерцыйнага тэлебачання. Сенатар Джозэф Мак-Карці кіруе “чысткамі” і пасадамі на “Голасе Амерыкі” і FCC.
1954	“See it now” з сенатарам Мак-Карці і яго адказ. Узрастанне цэнзуры ў серыях-анталогіях. Кантракт “Disney” i “Warner Brothers” на вытворчасць для ABC-TV. Радыёслужба Ваенных Сіл пачынае тэлевізійнае вяшчанне.
1955	Камерцыйнае тэлебачанне Брытаніі і Японіі пашырае рынкі для сваіх тэлефільмаў. Роберт Сарнаў робіцца прэзідэнтам NBC.
1956	“Шайен” выклікае лавіну тэлевізійных вестэрнаў. Выпуск сотняў ігравых фільмаў, зробленых да 1948 г., выклікае заняпад мясцовага тэлебачання.
1957	Інаўгурацыя ўпершыню запісваецца на відэа. Мікіта Хрушчоў у “Твары нацыі” на CBS. Джон Дэрфер роб іцца старшынёй FCC.
1958	CBS заканчвае “Пабач гэта зараз”. Роберт Кінтнэр робіцца прэзідэнтам NBC.
1959	“Кухонныя дэбаты” Ніксана і Хрушчова ў Маскве. Турнэ Хрушчова па Злучаных Штатах шырока асвятляецца тэлебачаннем. Джэймс Эбру робіцца прэзідэнтам CBS-TV. “The Untouchables” пачынаюць эпоху гвалту ў тэлефільмах. Сустрэча Хрушчова і Кастра на тратуары Гарлема паказваецца па ТБ. Рычард Ніксан і Джон Кэнэдзі сустракаюцца ў “Вялікіх дэбатах”.
1961	Эйзенхаўэр у тэлевізійным развітальным слове папярэджвае аб небяспецы ваенна-прамысловага комплексу. Эдвард Мэраў узначальвае USIA. Кэнэдзі дазваляе здымаць на стужку і для тэлебачання прэзідэнцкія прэс-канферэнцыі без купюр. ABC-TV уводзіць 40-секундны перапынак для рэкламы, іншыя каналы пераймаюць прыклад.
1962	Некамерцыйнае тэлебачанне набывае нью-йоркскі 13-ы канал. NBC-TV трансліруе “The Tunnel”.
1963	“У мяне ёсць мара” — прамова Марціна Лютэра Кінга, галоўная сакавіцкая праграма ў Вашынгтоне. Тэлекарпарацыі пачынаюць вяшчанне паўгадзінных вячэрніх праграм навін. Забойства і пахаванне прэзідэнта Кэнэдзі, на гэтай падзеі і на Лі Харві Освальдзе канцэнтруецца ўвага гледачоў за чатырохдзённую тэлетрансляцыю.
1964	Фрэд Фрэндлі робіцца прэзідэнтам “CBS News”.
1965	ТБ больш шырока асвятляе вайну ў В’етнаме. Тэлебачанне робіцца каляровым. CBS займае цэнтр новага небаскроба.
1966	Фрэндлі не пагаджаецца з рашэннем CBS прыпыніць трансляцыю слуханняў у Сенаце па вайне ў В’етнаме. FCC бярэ пад сваю юрысдыкцыю кабельнае тэлебачанне. Шпіёны і войны дамінуюць у тэлефільмах. Азіяцкае турнэ прэзідэнта Джонсана шырока асвятляецца ТБ.
1967	Антываенныя маршы і дэманстрацыі ўсё часцей паказваюцца на тэлеэкране. Выпадковае выкарыстанне фільма навін з Паўночнага В’етнама. Фарміруецца Карпарацыя грамадскага вяшчання.
1968	Паказ часткі фільма Фелікса Грына “У Паўночным В’етнаме”, крытыка фільма кангрэсменамі. Марцін Лютэр Кінг абвяшчае “Марш Беднякоў” — антываенны пратэст. Прэзідэнт Джонсан паведамляе па тэлебачанні, што здымае сваю кандыдатуру на перавыбарах. “Rowan & Martin’s Laugh-in” папулярызуе калейдаскапічны камедыйны стыль. Трансляцыя па тэлебачанні пахавання Марціна Лютэра Кінга, забітага снайперам. CBS-TV паказвае “Голад у Амерыцы”, што выклікае вялікі водгук аўдыторыі. Дэманстрацыя па ТБ пахавання сенатара Роберта Кэнэдзі, забітага пасля перамогі на выбарах. Рэкордныя сумы выдаткоўваюца на тэлевізійныя кампаніі Ніксана-Хамфры, але многія выбаршчыкі не прымаюць удзелу ў галасаванні. Часовае змяншэнне сцэн гвалту ў тэлефільмах.
1969	CBS скасоўвае “Smothers Brothers Comedy Hour” пасля частых канфліктаў з цэнзурай. Палёт “Apollo”, тэлетрансляцыя высадкі на Месяц. Дын Бэч робіцца старшынёй FCC. Дэбют “Вуліцы Сезам”. Прэзідэнт Ніксан робіць заклік (па ТБ) да “большасці, якая маўчыць”.
1970	Роберт Сарнаў робіцца старшынёй праўлення RCA. Уайтхэд робіцца саветнікам Белага дома па “тэлекамунікацыйнай палітыцы”. 50-я гадавіна KDKA з дня дэбюту, пяцідзесяцігоддзе эры вяшчання.
1971	Робіцца эфектыўнай забарона ў электронных сродках камунікацыі цыгарэтнай рэкламы. Новая хваля пратэстаў супраць в’етнамскай вайны. Праграма “Продаж Пентагона” на CBS. “The Great American Dream Machine” на грамадскім тэлебачанні. Прэзідэнт Ніксан абвяшчае, што плануе візіты ў Маскву і Пекін.
1972	Трансляцыя візітаў Ніксана ў Пекін, Маскву, Варшаву. “Уотэргейт”. Кісінджэр паведамляе нацыі, што мір “дасягальны”. Нечаканая перамога Ніксана над Мак-Гавернам. Заняпад часопіса “Life” прыпісваецца тэлебачанню.
1973	Відавочныя ўлікі паскараюць тэлевізійнае расследаванне “Уотэргейта” Камітэтам Сената. “Уотэргейцкія” слуханні надаюць грамадскаму тэлебачанню неверагодны рэйтынг. Адкрываецца існаванне стужкі Белага дома.
1974	ТБ асвятляе візіт Ніксана на Усход і ў Маскву.
1975	Увесь свет назірае эвакуацыю Злучаных Штатаў з Камбоджы і Паўднёвага В’етнама.
1976	Алімпійскія гульні па ABC-TV. Амерыканскае ТБ дэманструе ўсяму свету марсіянскі пейзаж.
1977	Новыя тэхналогіі пагражаюць будучаму камерцыйнага тэлебачання.

 

ЛЕКЦЫЯ 7. СУЧАСНАЕ ТЭЛЕБАЧАННЕ

План:

1. “СІ-ЭН-ЭН”.

2. Аўдыторыі і іх запатрабаванні.

3. Што людзі памятаюць і ведаюць.

4. Падача навін.

Тэлебачанне ў яго сучаснай форме ёсць опіум для амерыканскага народа. Рычард Ніксан.

1. CNN (“Cable News Network”)

Імперыя CNN належыць Тэду Тэрнеру. У 1970 г. Тэрнер рызыкнуў сваім бізнесам рэкламных аб’яў, каб падтрымаць стратную тэлевізійную станцыю TBS. Потым ён рызыкнуў і фінансава падтрымаў дзве бейсбольныя каманды. Пасля ён рызыкнуў цэлай арганізацыяй, якая каштавала 100 млн. долараў, для таго, каб стварыць CNN. Тэрнеру многія прадказвалі паразу. Ён жа лічыў, што “ты павінен скарыстаць шанц і падштурхоўваць сябе, бо не маеш у запасе пяцьдзесят ці сто гадоў, каб стварыць фінансавую базу, такую, як у “Times” ці “CBS”.

У цяжкія дні станаўлення CNN ён прад’явіў ультыматум аператарам кабельнага тэлебачання, якія вагаліся, ці далучацца да яго праекта. Скончылася тым, што Тэрнер стаў працаваць без іх.

Тэд Тэрнер увайшоў у гісторыю як стваральнік першай вяшчальнай станцыі спадарожнікавага тэлебачання і першай сеткі кабельных кругласутачных навін. Іронія лёсу: па словах самога Тэрнера, ён ненавідзіць тэлебачанне. Да таго, як ён запусціў сваю суперстанцыю, ён не правёў і сотні гадзін за тэлевізарам.

Асноўныя тэлевізійныя сеткі ABC, CBS, NBC мелі ў тыя часы гадавы бюджэт ад 100 да 150 млн. долараў. І выпускалі яны трыццаціхвілінныя праграмы навін, якія былі ў эфіры шэсць дзён на тыдзень. Усё багацце Тэрнера складала на той час 100 млн. долараў. У пачатку свайго існавання CNN была ў сто разоў меншай за вядучыя тэлесеткі. Праз 10 год апошнія толькі ўдвая перавышалі памеры яго прадпрыемства.

У 1975 г. быў запушчаны спадарожнік “Сэткам-1”. Гэта вызначыла памкненні Тэрнера на наступныя 15 гадоў. Тэд пабачыў шматлікія магчымасці вяшчання тэлепраграм пры дапамозе гэтага новага сродку перадачы. Іншыя ўладальнікі тэлевізійных сетак не здолелі, аднак, на той час ацаніць новыя магчымасці.

Каб дамінаваць на рэгіянальным тэлебачанні, Тэрнер набыў бейсбольную і баскетбольныя каманды, а пазней — відэатэку фільмаў MJM. Стварэнне суперстанцыі мела на мэце дасягнуць аддаленых рэгіёнаў, якія звычайна ігнаравалі тэлесеткі. Праўда, Галівуд пачаў лічыць Тэрнера новым Робін Гудам, які забірае ў яго патэнцыйных кліентаў. А ўладальнікі бейсбольных і баскетбольных камандаў адчувалі, што ён парушае іх правы на тэлетрансляцыю матчаў сваіх камандаў.

Рызыка, якую выяўляў Тэрнер, не мела межаў. Ён паверыў, напрыклад, у ідэю 24-гадзіннага вяшчання навінавых праграм. У 1978 г. яго супрацоўнікі паклалі яму на стол плакат з наступным тэкстам: “Калі ласка, Тэд! Не рабі гэтага з намі! Калі ты возьмешся за рызыкоўнае прадпрыемства такога маштабу, то ты ўтопіш усю кампанію!”

Гэта былі здаровыя сумненні. Тэрнер не меў неабходнага капіталу. А мяркуемы даход (15-цэнтавы збор з кожнага кліента кабельнага канала) мог пакрыць толькі 60% штомесячных выдаткаў CNN. Больш таго, гэты праект быў разлічаны на тое, каб прыцягнуць увагу 8 млн. абанентаў кабельнага тэлебачання. Суперстанцыя мела на той момант толькі 2 млн. пастаянных абанентаў у 45 штатах. Ідэя суперстанцыі CNN аніяк не выглядала на прыбытковую, яна была стратная.

У весну 1980 г. Тэрнер інвесціраваў у станцыю 15 млн. сваёй асабістай маёмасці і прынёс 7 млн. долараў наяўнымі.

Калі толькі Тэрнер пачынаў ствараць сваю імперыю, адзін з яго асноўных крытыкаў Крыстофер Бернс з “Вашынгтон пост” прарочыў хуткую катастрофу праекту, бо лічыў, што навіны — выключная справа тэлевяшчальных сетак.

У першы год свайго існавання CNN губляла па 2 млн. долараў у месяц. Фінансавы некралог па Тэрнеру пісалі зноў і зноў.

Як толькі CNN замацавалася на тэлевізійным рынку, Тэрнер стаў прадпрымаць чарговыя рызыкоўныя крокі, каб матэрыялы яго праграм сталіся больш канкурэнтаздольнымі. У сакавіку 1986 г. ён за 1,4 млрд. долараў набыў “Эм-Джы-Эм”, каб мець доступ да яе фільматэкі, якая ўключала ў сабе 3.300 класічных фільмаў. Гэта пакупка ледзьве не зрабіла яго банкрутам.

Аднак ужо ў 1989 г. у выданні “Эканаміст” давалася такая ацэнка кар’еры Тэрнера: “Ён так часта выратоўваў прадпрыемствы, якія гінулі, што многія бізнесмены Атланты і зараз упэўненыя, што ён непахісны”.

Яго аперацыя з CNN паказала шлях астатнім, хто таксама захацеў заняцца перадачай навін праз спадарожнік.

У студзені 1992 г. часопіс “Time” назваў Тэда “Чалавекам года” і змясціў яго партрэт на вокладцы.

Па звестках на 1991 г., у CNN было 6 млн. гледачоў. У тым жа годзе CNN стала трансліраваць свае перадачы на 85 краін, акрамя гэтага забяспечвала сваімі праграмамі вялікія заходнія рынкі і краіны трэцяга свету. Піку сваёй папулярнасці CNN дасягнула ў пачатку 1991 г., падчас ваеннай аперацыі пад назвай “Бура ў пустыні”.

2. Аўдыторыі і іх запатрабаванні

Тэлебачанне, газеты і часопісы маюць розны ўплыў на аўдыторыю. Ясна, што тэлевізійным навінам аддаецца перавага перад навінамі, якія перадаюцца іншымі медыя. Навіны, у сваю чаргу, пераважаюць над інтэрв’ю і, тым больш, над аналітычнымі праграмамі.

Аўдыторыя (у мільёнах гледачоў і чытачоў ), лістапад 1990

ТЭЛЕБАЧАННЕ
ABC News	13,7
NBC News	11,8
CBS News	11,5
CNN	7,6
Mac Neil/Lehrer	3,2
ЧАСОПІСЫ НАВІН
Time	4,6
Newsweek	3,3
US News	2,4
ГАЗЕТЫ
Wall Street Jrn.	1,9
USA Today	1,3
LA Times	1,2
NY Times	1,1
Wash. Post	0,8
Chi. Tribune	0,7
АНАЛІТЫЧНЫЯ ЧАСОПІСЫ
Mother Jones	0,2
Harpers	0,2
Nat. Review	0,1
New Republic	0,1

У свеце сучаснага тэлебачання навінавыя праграмы не могуць разглядацца асобна ад забаўляльных перадач. Забаўляльнасць павялічвае аўдыторыю, што, у сваю чаргу, павялічвае кошт рэкламы. (З прыкладна чатырох гадзін у дзень, якія сярэдні амерыканец праводзіць каля тэлевізара, толькі 9 хвілін прысвечаны навінам ці дакументальным фільмам, астатняе — гэта забаўляльныя праграмы, кіно ці спорт.)

Звычайна галоўны крытэрый “прыдатнасці” навіны — яе запатрабаванасць аўдыторыяй, яе сенсацыйнасць (гвалт, канфлікт, катастрофа ці скандал); якасцю “прыдатнасці” валодае таксама і інфармацыя пра вядомых асоб.

Прывяду ўрывак размовы расійскага журналіста Ірыны Пантэлей з “Общей газеты” з Томасам Шмітам, прадзюсерам прыватнага нямецкага тэлеагенцтва, які ўжо некалькі год жыве ў Расіі. Гаворка ідзе пра прынцыпы адбору інфармацыі, яе падачы. Абазначаныя ў інтэрв’ю крытэрыі тыповыя і для амерыканскіх сродкаў камунікацыі.

“Перш за ўсё: хто яны — вашы гледачы?

Звычайныя немцы, якія зусім не ўяўляюць, што Масква — вялікі горад, а Расія — дастаткова развітая тэхналагічная краіна. Іх веды не ідуць далей казак — рускія ім здаюцца персанажамі “Рая” Брэйгеля, яны ляжаць на зямлі і чакаюць, каб нехта наліў ім піва. Наогул, добрыя, але неактыўныя. Ім не хочацца бегаць, працаваць, як гэта робяць людзі ў Заходняй Еўропе.

Ваша агенцтва ўдзельнічае ў тыражаванні падобных міфаў?

Усе заходнія сродкі масавай інфармацыі часткова разбураюць гэты стэрэатып, але, вядома, аб’ектыўнага ўяўлення пра краіну яны не даюць…

Ці існуе для вас крытэрый таленту ў журналістыцы?

Чым вышэй у канала рэйтынг, тым ён больш цікавы для рэкламадаўцаў. Гэта ж бізнес! Ён выцясняе з экранаў нават самых таленавітых журналістаў, калі яны адмаўляюцца ад “смажаных” фактаў. Іх метафарычнасць і няспешнасць гледачу не патрэбны. Відэакліпы і рэклама змянілі свядомасць гледача. Ён здольны засяродзіцца ўсяго на 7—10 секунд, далей увага рассейваецца. А якую аб’ектыўную інфармацыю можна ўціснуць у гэтыя секунды? Каб максімальна выкарыстаць адпушчаны час, з адзнятага матэрыялу мы выхопліваем толькі самае-самае: “Жыць стала немагчыма”, “Кошты павялічыліся ў 4 разы”, “Мая бабуля памірае ад голаду”…

Напрыклад, гаворачы аб крызісе, рэпарцёры для эфекту ўхітраліся паказваць паліцы маскоўскіх крам зусім пустымі. Для гэтага з сапраўды апусцелых паліц прыбіраліся нават тыя тавары, што заставаліся. “Дамовіцца” аб гэтым з прадаўцом і начальствам — справа тэхнікі. Калі трэба, так робяць усе.

І вы таксама?

Я ж сказаў, усе. Вядома, гэта няправільна, але, з другога боку, аркестраваць тое, што адбываецца, бывае карысна. Калі мы згушчаем фарбы, мы даём магчымы прагноз на будучае. Мы пужаем і імкнемся гэтым пераканаць у неабходнасці перамен.

Хто вам прадстаўляе інфармацыю пра тое, што ў нас адбываецца?

Як гэта ні парадаксальна, асноўную інфармацыю мы атрымліваем з Амерыкі…”

“Будзьце да невыноснасці сумнымі”,— патрабаваў ад сваіх журналістаў заснавальнік газеты “Монд” Юбер Беў-Мэры. Іншымі словамі, ён заклікаў надаваць перавагу галоўным тэмам і праблемам, а не прыемным і забаўляльным рэчам. Тое, праўда, было даўно. Сёння журналісты вельмі часта робяць адваротнае.

Дэн Рэзер з CBS называе гэта “галівудызацыяй” навін. “Багаты на думкі аналіз выйшаў з моды,— сказаў ён на сходзе рэдактараў аддзелаў радыё- і тэленавін,— у кадры застаецца жывы эксклюзіў”. Калі вядучы ў студыі закранае нейкую тэму, перадае мікрафон і экран карэспандэнту, які, стоячы недзе пад дажджом, дзеліцца сваімі ўражаннямі, то гэта і ёсць жывы эксклюзіў. “Вы павінны браць на працу прыгожанькіх, а не пісак ,— інструктаваў Дэн Рэзер. — Рабіце інтэрв’ю шчотачкай для пудры, а не хітрымі пытаннямі. І, крый Божа, нікога не злуйце. Make nice, not news!”

Павярхоўны падыход, нежаданне разабрацца ў складаных праблемах — грэх, у якім журналісты адначасова і вінаватыя, і ахвяры. “Вы можаце за адну хвіліну растлумачыць, што адбываецца ва Усходнім Тыморы і ў чым, на ваш погляд, заключаюцца хібы Захаду?”— спытала адна вялікая тэлекампанія амерыканскага вучонага Хоэма Хомскі. “Не, не магу”,— быў яго адказ. Інтэрв’ю скончылася, так і не пачаўшыся.

Перш за ўсё, тэлебачанне і бульварныя газеты недапушчальна спрошчваюць складаныя з’явы, драматызуюць нязначныя падзеі, персаніфікуюць праблемы, могуць раздзьмуць тэму, каб потым зусім нечакана яе кінуць, распаўсюджваюць практычна толькі негатыўныя навіны і ствараюць цалкам песімістычную карціну свету.

Арыентаванне медыя на водгук аўдыторыі прымушае індустрыю навін вельмі ўважліва падлічваць сваіх спажыўцоў. Друкаваныя медыя могуць лёгка вызначыць колькасць сваіх чытачоў праз лічбы прададзеных газет. Электронныя медыя ацэньваюць сваю аўдыторыю праз пэўныя механізмы падліку. Паколькі і друкаваныя, і электронныя сродкі масавай інфармацыі маюць схільнасць да перабольшвання (рэкламадаўцам паведамляюцца значна большыя лічбы, чым на самай справе), існуе асобная індустрыя, якая спецыялізуецца на падліку аўдыторыі. Гэта выліваецца ў “рэйтынгавую гульню”, у якой медыя імкнуцца ўзняць рэйтынг “удасканальваннем” зместу навін.

Некаторыя мясцовыя тэлестанцыі любяць “шчаслівыя размовы” — абмен думкамі паміж дыктарамі, рэпарцёрамі, спартыўнымі каментатарамі, метэаролагамі. Іншыя станцыі выкарыстоўваюць “падыход відавочцы” — паказваюць пераважна фільмы на тэмы, што выклікаюць агульны інтарэс: камедыі ці карціны са сцэнамі гвалту. Многія станцыі спалучаюць усе падыходы, каб задаволіць гледачоў, але не інфармуюць іх належным чынам.

З 1980-х гг. такія буйныя тэлекампаніі, як ABC, NBC і CBS страцілі значную колькасць гледачоў. Разам з тым узрасла аўдыторыя кабельнага тэлебачання; многія людзі сталі аддаваць перавагу відэакасетам. Адпаведна, гэта зменшыла прыбыткі. Каб нейкім чынам вырашыць паўсталую праблему, тэлеканалы сталі выкарыстоўваць новы прынцып “INFOTAINMENT” — сумесь журналістыкі і тэатра.

Звычайна сродкі масавай інфармацыі паведамляюць тыя навіны, якія яны лічаць цікавымі. Выключэнне складае інфармацыя, якая мае статус вайсковай ці дзяржаўнай тайны.

3. Што людзі памятаюць і ведаюць (успрыманне палітычных тэлевізійных навін)

75% амерыканцаў рэгулярна глядзяць навіны па ТБ. Колькі палітычнай інфармацыі яны ўспрымаюць? Розныя даследаванні паказваюць, што нямнога.

У пачатку 1990-х гг., згодна даных двух нацыянальных апытанняў, большасць амерыканцаў як найбольш важную палітычную навіну назвалі змены, што адбываліся ва Усходняй Еўропе. У лютым 1990 г. Вацлаў Гавэл, новы прэзідэнт Чехаславакіі, наведаў ЗША, выступіў са зваротам да амерыканскага Кангрэса. У сакавіку было праведзена апытанне: “Ці ведаеце вы, хто такі Вацлаў Гавэл?”. Ведалі толькі 14%. Другое пытанне было: “Ці ведаеце вы, хто такая Маплз?”. 37% апытаных правільна назвалі яе — апошнюю сяброўку нью-йоркскага мультымільянера Дональда Трампа.

Улічваючы ўдасканаленне тэлевізійнай тэхналогіі і пашырэнне доступу грамадскасці да тэленавін, можна было б чакаць, што людзі ведаюць сёння больш, чым 20 гадоў назад. На жаль, гэта не так. Даследаванні паказалі, што тэлебачанне перашкаджае набыццю палітычных ведаў.

У 1976 г. падчас прэзідэнцкіх выбараў было праведзена апытанне: людзей прасілі растлумачыць розніцу паміж праграмамі двух кандыдатаў — Джэральда Форда і Джымі Картэра. Тыя, хто рэгулярна глядзеў тэлевізар, не змаглі назваць больш адрозненняў, чым тыя, хто не глядзеў наогул і не чытаў газет рэгулярна. Даследаванне 1984 г. мела той самы эфект.

Чаму так атрымліваецца? ТБ зводзіць паведамленні пра грамадскія падзеі да 1—2-хвілінных сюжэтаў, што робіць цяжкім разуменне асаблівасцей кожнай пазіцыі. Для ТБ найперш важны візуальны вобраз, ці карцінка.

ПРЫКЛАД. Тэлевізійны рэпарцёр Лэслі Cтэл баялася, што зайшла занадта далёка і страціць працу. Для “CBS Evening News” яна падрыхтавала рэзкі тэлесюжэт пра Рональда Рэйгана. Лэслі была перакананая, што Рэйган і яго каманда выкарыстоўваюць ТБ, каб стварыць ідэальны вобраз свайго прэзідэнцтва,— вобраз, што зусім не супадаў з рэальным палітычным курсам прэзідэнта. Cюжэт доўжыўся шэсць хвілін — задоўга для ТБ. Лэслі паведамляла прыкладна наступнае: “Белы дом заангажавана рэпрэзентуе прэзідэнта. Мэта? Падкрэсліць яго лідэрскія якасці, падаць яго як добрага сем’яніна, добрага і клапатлівага чалавека. Паглядзіце на цырымонію адкрыцця дома для састарэлых. Падчас рэпартажу ніяк не ўзгадвалася, што ў свой час Рэйган спрабаваў скасаваць бюджэт на пабудову гэтага дома для інвалідаў і састарэлых”.

Гучаў гнеўны дыктарскі тэкст, а на экране ўзнікалі карцінкі: Рэйган размаўляе з фермерамі. Рэйган на пікніку са звычайнымі амерыканцамі. Рэйган на палітычным Алімпе, на сходзе ветэранаў. Сцягі. Шарыкі. Рэйган усміхаецца дзецям…

Хутка пасля паказу сюжэта ў кабінеце Лэслі зазваніў тэлефон. Як яна і чакала, званок быў ад аднаго з памочнікаў прэзідэнта, які сказаў: “Цудоўна! Нам так спадабалася!”

Рэпарцёр не паверыла сваім вушам. Памочнік Рэйгана растлумачыў: “Мы знаходзімся ў сярэдзіне прэзідэнцкай кампаніі, вы забяспечылі нам на працягу чатырох з паловай хвілін прысутнасць Рональда Рэйгана на тэлеэкранах. Яго ўбачылі ўсе амерыканцы. Яны не слухаюць вас, калі вы пярэчыце. Яны не чуюць, што вы кажаце, яны глядзяць на экран”.

Лэслі спадзявалася, што гледачы будуць слухаць яе каментарый, замест таго, каб любавацца прэзідэнтам. Пазітыўнае ўспрыманне адбывалася насуперак тэксту.

4. Падача навін

Навіны — тое, што здарылася за апошнія 24 гадзіны. Прэс-канферэнцыя прэзідэнта ці выбух у цэнтры горада кваліфікуецца як навіна.

Разгледзім, як медыя асвятляюць палітычныя падзеі, што яны выбіраюць для рэпартажу (тое, што пасля робіцца “навіной”). Усе галоўныя медыя імкнуцца атрымліваць навіны “з першых рук”. Вашынгтон — горад, у якім карэспандэнтаў больш, чым дзе ў свеце, — 6.000 чалавек: з іх 2.500 — ад газет, 1.025 — ад часопісаў, 2.400 — ад радыё і тэлебачання.

Частка гэтых рэпарцёраў інфармуе толькі пра прэзідэнта, Белы дом мае 75 “штатных” журналістаў. З 1902 г., калі прэзідэнт Тэадор Рузвельт выдзеліў у Белым доме спецыяльны пакой для рэпарцёраў, прэса атрымала доступ да прэзідэнта. З часоў Гары Трумэна журналістам прыйшоўся даспадобы нефармальны кантакт з прэзідэнтам. Зараз зносіны з медыя ажыццяўляюцца галоўным чынам праз прэс-сакратара. Звычайна інфармацыя пра Белы дом паступае трыма пакетамі:

1. Найбольш часта — гэта news release. Гэта падрыхтаваны тэкст, які распаўсюджваецца сярод рэпарцёраў у надзеі, што ён будзе выкарыстаны даслоўна.

2. News briefing. Звычайна праводзіцца ў 11.30. Рэпарцёрам даецца магчымасць удакладніць у прэс-сакратара зводку навін. Тэлевізійныя карэспандэнты могуць падрыхтаваць сюжэты для вячэрняга выпуску навін.

3. News conference прадугледжвае інтэрв’ю з высокімі афіцыйнымі асобамі. Гэта можа быць і прэзідэнт. Звычайна прэс-канферэнцыі падаюцца як “фон”. Частая фармулёўка ў такіх выпадках: “па інфармацыі афіцыйных асоб”. Інфармацыя, якая пазначаецца “не для запісу”, не можа быць нават надрукавана. Журналіст, які парушае гэта добра вядомае правіла, рызыкуе страціць доступ у Белы дом.

Рэдактары навін і некаторыя рэпарцёры выступаюць як “брамнікі” (“gatekeepers”). На Беларусі пра гэтую з’яву піша А.І.Салаўёў (Веснік БДУ. Серыя 4. 1999. № 1). Яго артыкул “Кібернетычны падыход у даследаванні гейткіперства” мы зараз працытуем.

У традыцыйным разуменні брамнік адчыняе і зачыняе вароты. Гейткіпер таксама валодае своеасаблівымі “варотамі”, якія ён то адчыняе, калі “прапускае” нейкую інфармацыю для публікацыі, для перадачы ў радыё- ці тэлеэфір, то зачыняе, калі інфармацыйныя паведамленні не прызначаны для масавага чытача, слухача ці гледача і трапляюць у нейкі сімвалічны кошык для смецця.

Хто такі гейткіпер? Гэта не цэнзар, таму што інстытут гейткіперства існуе і ў дэмакратычнай Амерыцы.

Адна з канцэпцый даследавання гэтай з’явы разглядае інфармацыйны адбор як нейкую стабілізуючую схему дзеянняў, з дапамогай якой група журналістаў праз адпаведныя акцыі апрацоўкі рэагуе на “сыры” інфармацыйны матэрыял.

На першым этапе інфармацыйнага адбору зацвярджаюцца фармальныя рамкі: штодзённа патрабуецца дастаткова абмежаваная, вызначаная колькасць слоў ці, хутчэй, паведамленняў, аб’ём якіх не залежыць ад агульнай колькасці адзінак інфармацыі. У гэтым выпадку можна гаварыць аб своеасаблівым інфармацыйным ліміце, “рэгламентаваным” абмежаванні выкарыстання інфармацыі да ўзроўню, які можа быць не ніжэй, але і не вышэй устаноўленай планкі.

Гейткіпер ні пры якім жаданні не мае права выйсці з “пракрустава ложа”, пад якое ён, штодзённа знемагаючы ад усялякіх скарачэнняў, павінен падвесці і прыстасаваць строга патрэбную колькасць газетных радкоў, мінут інфармавання ў радыёэфіры ці на тэлеэкране.

На другім этапе звяртаецца ўвага на праходжанне матэрыялу, у выніку чаго матэрыял карэкціруецца і шмат разоў скарачаецца. На гэтай стадыі апрацоўкі інфармацыя праходзіць праз рукі некалькіх службовых асоб камунікацыйнай “бюракратыі”. Праўда, не кожны з іх надзелены функцыямі гейткіпера і можа “выносіць канчатковы вердыкт”.

На трэцім этапе ў дзеянне ўступаюць “унутрыцэхавыя” камітэты і аддзелы, якія выконваюць ролю своеасаблівых сэнсараў. Яны прымаюць паведамленні, вылучаюць іх з шэрага іншых.

Самыя простыя падлікі паказваюць, што кожная газета штодня выдае строгую колькасць публікацый, якой практычна заўсёды прытрымліваецца. Толькі ў некаторых выпадках дапускаюцца адхіленні ад нормы, якія могуць тлумачыцца чыста “вытворчымі” інтарэсамі.

Звычайна штодзённы аб’ём інфармацыйнай часткі вар’іруецца ў залежнасці ад дзвюх асноўных прычын: па-першае, наяўнасць інфармацыі лакальнага характару і, па-другое, устаноўленыя прапорцыі паміж артыкуламі розных аддзелаў, што фактычна вызначаецца ў выглядзе працэнтнай долі, якую кожная газета адводзіць міжнародным, нацыянальным і лакальным паведамленням.

Прыкладна 25 чалавек у буйной газеце ці часопісе і каля 50 чалавек у тэлекампаніі могуць быць гейткіперамі. Звычайна гэтыя людзі вельмі прыдзірліва ставяцца да адбору матэрыялаў.

Даследаванні паказалі, што звычайная тэлепраграма навін прысвячае 7,5 хвілін прэзідэнту, 1 хвіліну — Кангрэсу, 0,5 хвіліны — Вярхоўнаму Суду. Калі ТБ дае агляд дзеянняў Кангрэса, яно імкнецца персаніфікаваць гэты інстытут. Увага засяроджваецца на пэўных лідэрах. Такая персаніфікацыя ставіць на мэце прыцягненне ўвагі аўдыторыі.

Эпізоды выбарчай кампаніі — заўсёды палітычныя навіны, асабліва калі кандыдат стварае “медыя-падзею” — сітуацыю, якая прыдатная для тэлевізійнай дэманстрацыі. Напрыклад, фантаны з мінеральнай вады Уладзіміра Вольфавіча Жырыноўскага.

Тэлебачанне асабліва схільнае да паказу тых падзей, якія маюць “кінематаграфічную каштоўнасць”. Арганізаваныя пратэсты, пажары “добра глядзяцца”, таму ТБ імкнецца іх паказваць. Сцэны гвалту, асабліва з ужываннем зброі, высока ацэньваюцца з пункту гледжання візуальнага ўздзеяння.

Якая ж роля візуальнага вобраза? Пра гэта мы ўжо крыху казалі. Але сітуацыя перавагі візуальнага вобраза над гукавым шэрагам не заўсёды такая ўжо і адназначная.

Існуе хрэстаматыйная гісторыя на гэты конт, расказаная медыя-крытыкам Майклам Арленам пра паказаны на тэлебачанні рэкламны ролік “Пацягніся і дакраніся”. У адной з версій група мужчын едзе на ўік-энд за горад — лавіць рыбу. Надвор’е жахлівае: страшэнны дождж. Мужчыны забіваюцца ў шалаш і ў паўзах, калі дождж суцішваецца, гатуюць гамбургеры. Адзін з мужчын па тэлефоне размаўляе з тым, хто вырашыў вярнуцца дадому. Той, хто размаўляе, пазірае ў патэльню з гамбургерамі і кажа ў трубку: “Паглядзеў бы ты, якую стронгу мы тут смажым!”

Пасля паказу роліка аўдыторыю апыталі: “Што людзі гатавалі сабе на абед?” Большасць гледачоў адказалі: “Стронгу”.

Перамога вербальнага над візуальным.

Каманда вытворцаў была вельмі непрыемна ўражана. Зрабілі новы варыянт: камера “наязджала” на патэльню і паказвала гарачае мяса вельмі буйным планам. Пасля паказу большасць гледачоў (але не ўсе) адказалі, што героі елі гамбургеры.

Прыклад адваротнага ўплыву — трыумфу вобраза, улады эмоцыі над рацыянальным — мы бачылі ў гісторыі з Лэслі Стэл.

Пачатак 1980-х гг. быў для Амерыкі перыядам спаду, адміністрацыя Рэйгана адчувала сябе не зусім упэўнена. Тэлевізійныя сеткі драматызавалі сітуацыю. Казалі не толькі пра лічбы беспрацоўных, але рабілі акцэнт на канкрэтных гаротных лёсах. Белы дом быў абураны і крытыкаваў тэлебачанне за асобныя сумныя гісторыі і ігнараванне, як лічыла адміністрацыя, пазітыўных эканамічных тэндэнцый.

Белы дом меркаваў, што візуальны рад акажа большы ўплыў на гледача, чым сухая статыстыка. Але была праведзена серыя эксперыментаў па тэлеўспрыманню, якія прывялі даследчыкаў да высновы, што публіку ў той сітуацыі больш уражвалі сухія лічбы, чым сентыментальныя гісторыі пра ахвяр крызісу.

Дык ці праўда тады, што карцінка ўплывае мацней, чым словы? Праўда, але часам сітуацыі бываюць не зусім адназначныя. Трэба ўлічваць, што людзі не пераносяць свой асабісты вопыт на агульную сітуацыю. Калі выбаршчыкі ідуць галасаваць, яны звычайна размяжоўваць сваю ўласную эканамічную сітуацыю і сітуацыю ў краіне. Калі людзі бачаць на тэлеэкране чыйсьці асобны лёс, яны не атаясамліваюць гэты лёс са сваім уласным. Асабліва, калі, скажам, гаворка ідзе пра няшчасную негрыцянскую сям’ю. Глядач не асацыіруе сябе з неграм, а лічыць убачанае прыватным, выключным выпадкам. Калі навіны прадстаўляюць фермера, гараджанін не пераносіць сітуацыю фермера на сваё жыццё.

Моц, з якой карцінка ўплывае на гледача, вельмі часта залежыць ад сацыяльнага, палітычнага ці культурніцкага кантэксту, важнасці тэмы ці праблемы, а таксама ад майстэрства таго, хто гэту карцінку робіць.